آیا داروهای گیاهی انتخاب خوبی برای درمان افسردگی محسوب می شوند؟

دکتر امیر شعبانی، عضو انجمن روانپزشکان ایران:

امروز در جهان، اختلال افسردگی در میان شایع‌ترین و آسیب‌زاترین اختلالات و بیماری‌ها جای دارد. شعار امسال سازمان جهانی بهداشت در سال جاری “بیایید درباره افسردگی صحبت کنیم” در نظر گرفته شده است. پژوهش معتبری که به تازگی انجام شده نشان می‌دهد میزان اختلال افسردگی در ایران بالاست و از بسیاری از کشورهای دیگر نیز فزونی یافته است. همچنین می‌دانیم که افسردگی زمینه‌ساز بروز بسیاری از بیماری‌های جسمانی است و بیشتر آنها بدون کنترل افسردگی، به بهبودی کامل نمی‌رسند.

از سوی دیگر وجود افسردگی در یک یا چند تن از اعضای هر خانواده، سلامت روان سایر افراد خانواده را نیز تهدید می‌کند و در مجموع به افت کارایی و کیفیت زندگی کل خانواده و از دست رفتن احساس خوشبختی منتهی می‌شود؛ به همین دلیل پیشگیری از بروز افسردگی از یک ‌سو و مدیریت و درمان مناسب آن از سویی دیگر اهمیت زیادی در مسیر دستیابی به شاخص‌های سلامت فرد، خانواده و اجتماع دارد. درمان مناسب افسردگی باید سه ویژگی مهم داشته باشد. غفلت از هریک از آنها ممکن است تبعات حاصل، درازمدت یا گاهی جبران ‌ناپذیر داشته باشد؛ چون افسردگی در صورت مزمن شدن، شدیدتر شدن و یا عود کردن تغییرات مغزی و محیطی بیشتری به دنبال دارد و درمان آن به‌تدریج دشوارتر و تبعات آن غیرقابل‌ بازگشت‌تر می‌شود.

درمان افسردگی باید چه ویژگی هایی داشته باشد؟

درمان مناسب افسردگی باید سه ویژگی مهم داشته باشد:

ویژگی اول درمان‌های مناسب افسردگی

ویژگی اول روش مناسب برای درمان افسردگی تشخیص و آغاز به ‌موقع است و در پژوهش‌ها نشان داده شده است که تأخیر در شروع درمان افسردگی به عود بیشتر آن منجر می‌شود و هر عود افسردگی نیز به ‌نوبه خود با احتمال بالاتر عود بعدی و عواقب ناگوارتر همراه می‌شود.

علاوه بر آن گاهی افسردگی در حدی است که تأخیر در درمان، در همان زمان می‌تواند تبعاتی جدی مانند از دست دادن شغل، از هم‌ پاشیدگی خانواده یا حتی خودکشی داشته باشد.

ویژگی دوم درمان‌های مناسب افسردگی

ویژگی دوم این درمان‌ها تشخیص درست نوع افسردگی است. شاید برخی ندانند که افسردگی انواع و اقسامی دارد و برحسب نوع، شدت و خصوصیاتی دیگر، روش درمانی مؤثر انتخاب می‌شود. این شیوه که خود فرد افسرده یا خانواده او بر پایه باورهای پیشین، تمایلات شخصی یا القائات دیگران روشی را ترجیح دهند و روشی دیگر را کنار بگذارند، به معنی دور زدن مرحله مهم تشخیص نوع بیماری است و چنین رویکردی در هر حوزه دیگر پزشکی نیز غیرقابل تأیید است.

به‌ عنوان مثال، ممکن است یک فرد ورزش کردن را برای درمان افسردگی خود کافی بداند، فردی دیگر سفر کردن را، یا مصرف دارو، روان‌ درمانی، مشاوره، هیپنوز یا هیپنوتیزم، طب سنتی، یا طب سوزنی را روش مناسب بداند.

به‌ کارگیری هر روش درمانی باید بر یک تشخیص درست استوار باشد. افسردگی ناشی از مشکلات متفاوتی است:

• افسردگی ناشی از یک بیماری داخلی، هورمونی یا مغزی مشخص یا شناخته ‌نشده
• افسردگی ناشی از مصرف یا قطع یک ماده
• افسردگی ناشی از یک علت محیطی
• افسردگی دوقطبی
• افسردگی فصلی
• افسردگی همراه با سوگ

و موارد دیگر هر کدام پروتکل درمانی خاصی دارد.

ویژگی سوم درمان‌های مناسب افسردگی

ویژگی سوم روش های درمان افسردگی انتخاب روش مؤثر درمان است، روش درمان بر اساس نوع افسردگی و شرایط ویژه هر فرد تعیین می‌شود و راهنماهای بالینی معتبری در جهان برای مشخص کردن جایگاه علمی و اولویت هر روش در میان سایر روش‌ها تدوین شده و مورد استفاده است. عدم بهره‌گیری از نتایج مطالعات معتبر و نتایج مورد اجماع جهانی، و به‌کارگیری روش‌هایی که به شیوه‌ای علمی آزموده نشده‌اند به شکل بالقوه همان عواقب درمان دیرهنگام و تشخیص نادرست را به دنبال دارند.

جایگزینی داروی گیاهی در درمان افسردگی؛ مردود یا قبول؟

درمان گیاهی افسردگی

فرد ممکن است با این تصور که با ورزش کردن، اصلاح تغذیه یا استفاده از داروهای گیاهی و… را در پیش گرفته و به این شکل از مصرف داروهای ضدافسردگی جلوگیری کرده است، او در واقع با این شیوه شروع درمان مؤثر را به تأخیر انداخته و احتمال بروز تبعات بعدی را افزایش داده است.

هرچند ورزش کردن امری بسیار پسندیده و اصلاح تغذیه نیز در مواردی ضروری است، اما کنار گذاشتن روش اصلی و خط اول درمان افسردگی با انجام موارد فوق توجیه نمی‌شود. همچنین این توجیه که مصرف یک داروی گیاهی به دلیل کم‌ عارضه ‌بودن جایگزین مصرف داروی اصلی شود، به کل مردود است.

پیش از آن‌که یک داروی کم ‌عارضه‌تر جایگزین دارویی با احتمال عوارض جانبی بیشتر شود، مؤثر بودن روش و حتی مؤثرتر بودن آن نسبت به سایر گزینه‌ها دارای اهمیت اساسی است. این‌که یک داروی گیاهی یا روش سنتی بخواهد به‌ عنوان خط اول درمان اختلال افسردگی به‌کار رود باید در راهنماهای بالینی در جایگاهی بالاتر از سایر روش‌ها قرار گرفته باشد که البته هیچ کدام از این داروها تا کنون در این جایگاه قرار نگرفتند. هرچند اقلام انگشت ‌شماری از آنها در راهنمای مذکور تعیین جایگاه شده‌اند، اما این موقعیت اصلاً در اندازه‌ای نیست که به شکلی که اکنون در رسانه‌های عمومی تبلیغ می‌شود بتواند آنها را فراتر از درمان‌های مؤثر موجود مانند داروها و روان ‌درمانی‌ها قرار دهد.

باید به این نکته هم توجه شود که داروهای گیاهی معدود مورد اشاره در راهنمای بالینی، اغلب با توصیه‌های رایج در رسانه‌ها متفاوت‌اند و اکثریت قاطع داروهای گیاهی رایج و تبلیغ‌شده جایی در راهنماهای علمی مورد اجماع ندارند. داروهای گیاهی انواع زیادی دارند که بر پایه دانش امروز، تنها تعداد انگشت‌شماری از آنها ممکن است برای موارد «غیرجدی» افسردگی قابل تجویز باشند.

به گفته این عضو انجمن روانپزشکان در میان روش‌های علمی درمان اختلالات افسردگی که در خط اول درمان موارد متوسط تا شدید قرار گرفته‌اند، کماکان داروها مهم‌ترین هستند و بیشترین شواهد به نفع اثربخشی یا به عبارت دقیق‌تر هزینه-اثربخشی آنهاست. با این حال، روان‎‌درمانی به ویژه از انواع شناختی-رفتاری و بین‌فردی دارای شواهد کافی برای به‌کارگیری در موارد افسردگی خفیف تا متوسط است و هنگامی که در کنار درمان دارویی استفاده شود کارایی بیشتری از اثر مستقل هریک از درمان‌های دارویی و روان‌درمانی به‌دست خواهد آمد.

تجویز نورو فیدبکNeurofeedback قابل تایید نیست

می‌توان روان‌درمانی را در کنار درمان دارویی در موارد افسردگی شدید به‌کار برد، روان درمانی به‌عنوان درمان نگهدارنده اختلال افسردگی برای جلوگیری از بازگشت افسردگی نیز در کنار درمان دارویی یا به ‌تنهایی مؤثر است. با این حال در بیشتر موارد اختلالات افسردگی متوسط تا شدید، با توجه به احتمال زیاد عود و تبدیل آن به شکل مقاوم به درمان، مصرف دارو ضروری است.

ابزارهایی هم برای درمان افسردگی در موارد مقاوم به درمان در دسترس است که بیشترین شواهد موجود برای اثربخشی آنها به درمان با تشنج ‌درمانی الکتریکی* یا ECT تعلق دارد و پس از آن rTMS یا همان تحریک مغناطیسی* از طریق جمجمه نیز به ‌عنوان ابزاری با موارد تجویز محدودتر موجود است. ابزاری به نام نوروفیدبک (شیوه درمانی بر مبنای تغییر در امواج مغز است) نیز ممکن است برای درمان افسردگی تبلیغ شود، اما واقعیت آن است که تا کنون اثربخشی آن در این زمینه ثابت نشده و تجویز آن قابل تأیید نیست. در این مسیر، پرهیز از راهکارهایی که فاقد مبنایی علمی است و صرفاً بر اساس شاخص‌هایی چون باورهای رایج عمومی یا نظر افراد صاحب‌نام شکل گرفته و هنوز به شیوه‌ای قابل‌اعتنا به محک آزمون سپرده نشده، لازم است.

*تشنج‌درمانی الکتریکی یا درمان با ضربهٔ الکتریکی تشنج آور Electroconvulsive therapy یا ECT: درمان اختلالات روانی با استفاده از عبور جریان برق از مغز می‌باشد.

*تحریک مغناطیسی مغز یا بطور دقیق‌تر تحریک مغناطیسی مغز از راه جمجمه (Transcranial magnetic stimulation) یا TMS: به یک روش تحریک مغناطیسی عصبی گفته می‌شود که بر روی نواحی کوچک و محدودی از مغز اعمال می‌شود. در این روش، یک مولد میدان مغناطیسی یا سیم‌پیچ را در نزدیکی سر بیمار قرار می‌دهند. این سیم‌پیچ، از طریقِ القای الکترومغناطیسی، یک جریان الکتریکی خفیف در ناحیهٔ زیرین خود در مغز ایجاد می‌کند. سیم‌پیچ مذکور در عین‌حال به یک دستگاه ضربان‌ساز یا محرک متصل است که جریان برق را به آن هدایت می‌کند. این روش آسیب های وارد شده به مغز را بررسی و اندازه گیری می کند. rTMS یعنی تحریک مغناطیسی مکرر یا  Repetitive Transcranial magnetic stimulation

گروه سلامت سیمرغ

درمان افسردگی و اضطراب با طب سنتی!

درمان افسردگی با یک داروی ساده!