شقاق چیست؟

شقاق بیماری است که با درد درناحیه مقعد و گاهی سوزش شدید و خونریزی هنگام دفع مدفوع همراه است. شقاق  در همه سنین رخ می دهد و مختص گروه سنی خاصی نیست و ممکن است حتی برای نوزادان نیز پیش بیاید. برخی شقاق را با بواسیر که آن هم با درد و خونریزی در همان ناحیه همراه است اشتباه میگیرند. داشتن اطلاعات کافی در زمینه این بیماری میتواند به تشخیص آن و بهبود آن کمک کند.

شقاق یک پارگی یا زخم سطحی در ناحیه آنودرم (پوشش سلولی مقعد) است. این زخم خطی، بصورت طولی در فاصله خط دندانه ای و پوست قرار دارد و چون این ناحیه گیرنده های حسی بسیار زیادی دارد، یک وضعیت فوق العاده دردناک ایجاد می کند.

نشانه بارز شقاق مقعد، درد شدید و خونریزی، هنگام دفع مدفوع (خون در مدفوع) می باشد. خونریزی غالبا روشن بوده و به صورت رگه ای روی مدفوع مشاهده می گردد. گاهی بیمار تا ساعتها بعد از دفع مدفوع از درد و اسپاسم مقعد رنج می کشد. در معاینه حضوری، با کنار زدن دو طرف باسن احتمال دارد، شقاق مشاهده شود ولی اگر مشاهده نشد، علت نبود این بیماری نیست. غالبا درد بیمار، به حدث شدید می باشد که امکان معاینه انگشتی رکتوم و یا رکتوسکوپی نیست. در حالتی که شکی در باره تشخیص وجود دارد و یا احتمال سایر بیماری ها نظیر آبسه پری آنال است بهتر است بیمار زیر بیهوشی معاینه گردد.

شقاق حاد (تازه ایجاد شده)  یک پارگی سطحی درآنودرم است که معمولا با درمان دارویی و توصیه های تغذیه ای بهبود می یابد اما شقاق مزمن (معمولا بیش از ۸ الی ۱۲ هفته) همراه ورم و به صورت زخم عمیق تر با لبه های برجسته و فیبرهای سفید رنگ اسفنکتر داخلی آنال دیده می شود. شقاق مزمن فقط با دخالت جراحی بهبود می یابد.

دلایل ایجاد شقاق چیست؟

دلیل شقاق معمولا زخم مجرای داخلی مقعد بخاطر اجابت سخت و خشک است , هر چند مدفوع نرم یا اسهالی هم میتواند باعث آن شود. زخم با درد شدید همراه است و منجر به اسپاسم اسفنکتر و درنتیجه  افزایش فشار روی عضله های اسفنکتر مقعد میشود که این خود باعث افت جریان خون به محل زخم و متعاقبا طولانی شدن دوره ی التیام زخم میشود. بنابراین اجابت های بعدی باعث درد بیشتر , اسپاسم بیشتر و قطعی بیشتر جریان خون به محل شده و این چرخه ادامه خواهد داشت. هدف روش های درمانی جلوگیری و توقف این چرخه جهت التیام زخم می باشد.

بسیاری از مواقع بیمار یا حتی دکتر شقاق را به خاطر علایم مشابه با بواسیر اشتباه میگیرند و زمان از دست رفته بین تشخیص و درمان منجر به تبدیل شقاق به نوع مزمن شده و درمانش سخت تر میشود. ضمنا تشخیص اشتباه منجر به  دیگر بیماری های کشف نشده از قبیل عفونت های جدی یا حتی سرطان میگردد. از موارد کمیاب میتوان به شقاق از نوع ملتهب و برخی عفونت های مقعدی یا غده مانند بیماری کرون , کولین روده بزرگ , سفلیس , سل , سرطان خون , ایدز یا سرطان روده اشاره کرد. این بیماری ها منجر به شقاق غیر معمول , خارج از ناحیه ذکر شده میشوند و میتوانند بدون درد و غیر قابل درمان باشند.

نشانه های شقاق:

1- درد در هنگام دفع مدفوع
2-خون ریزی از ناحیه مقعد
3-مشاهده خون در مدفوع 
4-سوزش و خارش قسمت مقعد 
5-مشاهده رگه های خونی در روی مدفوع و یا دستمال توالت
6- درد و یا اسپاسم تا مدتها پس از دفع مدفوع

درمان شقاق:

درمان های شقاق به 3 صورت درمان دارویی، درمان با بوتاکس و درمان با جراحی صورت می گیرد.

1. درمان دارویی
برای بهبود شقاق، ابتدا باید یبوست رفع شود. اغلب بزرگسالان در عرض 4 تا 6 هفته با درمان خوب می‌شوند، به نحوی که دیگر به جراحی نیازی نخواهد بود. اغلب شیرخواران و کودکان کم سن، بعد از شل کردن مدفوع بهبود می‌یابند.

تحت نظر پزشک می توانید از روش‌ها و داروهای زیر استفاده کنید:

1. پسیلیوم و سلولز حاوی فیبر فراوان هستند که با جذب آب باعث نرم کردن مدفوع می‌شوند.
2. بعد از اجابت مزاج، دهانه مقعد را با صابون مخصوص ضد عفونی یا صابون بچه خوب کف‌مالی کرده و با آب گرم بشویید و سپس با دستمال توالت خشک کنید.
3. برای برطرف کردن گرفتگی عضلانی و درد در اطراف مقعد، باید حوله گرم روی محل گذاشته شود.
4. نشستن در آب گرم،‌ درد را تخفیف می‌دهد و باعث بهبود خونرسانی و شل شدن عضله اسفنکتر مقعد شده و به ترمیم آن کمک می‌کند. روزانه 2 تا 3 بار و هر بار برای 10 تا 20 دقیقه از این روش استفاده کنید.
5. در کودکان مصرف روغن‌های معدنی مانند پارافین و نرم کننده‌های مدفوع نیز توصیه می‌شود (البته تحت نظر پزشک). 
6. پمادهای نیتروگلیسیرین باعث شل شدن اسفنکتر شده و با گشادکردن عروق، خونرسانی بهتر شده و کمک در ترمیم زخم می‌کند. این پمادها روزانه 2 تا 3 بار به میزان یک نخود به اطراف سوراخ مقعد مالیده شده و قبل و بعد از مدفوع کردن نیز تکرار ‌شود. 
7. خشک کردن دهانه مقعد، در روند درمان خیلی موثر است.
8. در موارد مزمن، تزریق سم بوتولیسم به داخل اسفنکتر با فلج موقت آن به مدت 3 ماه باعث شل شدن عضله می‌شود. تزریق آن توسط پزشک در مطب و بدون بی هوشی امکانپذیر است.
9. اگر درمان‌های فوق مؤثر نبود، امکان دارد نیاز به جراحی باشد. در جراحی، یا زخم به طور کلی برداشته می‌شود، یا اینکه در عضلاتی که با انقباض خود باعث عدم بهبود زخم می‌شوند، تغییراتی داده می‌شود.

2. درمان با بوتاکس :

 این روش انقلابی ،یک درمان سریع وفوری و بدون عوارض  که تنها با کاهش ده تا سی درصدی انقباض مقعدی، باعث رفع تنگی وانقباض شدید مقعدی میشود. این تنگی شدید مقعدی بواسطه زخم مقعدی، بوجود آمده است و ازاصلی ترین علل بهبود نیافتن شقاق می باشد. همچنین این انقباض مقعدی باعث افزایش اصطکاک و سایش بین مدفوع و زخم نیزشده که این خود باعث تشدید درد یا سوزش شدید مقعدی می گردد. در ضمن درمان با بوتاکس بوسیله کاهش انقباض عضلات مقعدی باعث بهبود خون رسانی و ترمیم سریعتر زخم شقاق، به روش اساسی خواهد شد .این بهترین روش درمان سرپایی و غیر جراحی است که هیچگونه عوارض جراحی همچون بی اختیاری باد و شیرابه مدفوعی را نداشته است و از1992در سراسر جهان انجام میشود.

3. درمان با جراحی ( لیزر)

جراحی شقاق یک جراحی بسیار ساده می باشد که با لیزر و بی حسی موضعی فوق العاده کار راحتی بوده و به راحتی درون مطب انجام پذیر میباشد و فرد مبتلا میتواند بلافاصله بعد از درمانش به محل زندگی یا کار خود بازگردد بدون اینکه نیاز به پانسمان وبستری شدن در منزل را داشته باشد ومیتواند به راحتی دستشویی کرده بدون اینکه درد و یا مشکل خاصی داشته باشد.

در این روش توسط لیزر عضله مقعد یا همان اسفنکتر مقداری شل میشود  وزخم به جا مانده از شقاق برداشته می شود. درصورتی که این کار توسط پزشکی که تجربه کافی نداشته باشد انجام شود میتواند به بی اختیاری مدفوع و باد شکم منجر شود.

این روش در گذشته در بیمارستان با بیهوشی کامل به وسیله چاقوی جراحی انجام میشد و فرد مبتلا باید چند روزی را در منزل بستری میشد ودرد حاصل از جراحی با چاقو را تحمل میکرد و برای جلوگیری از خونریزیش باید از پانسمانی به نام تامپون استفاده میکرد. اما امروزه با پیشرفت تکنولوژی و حضور دستگاه های لیزر این بیماری به سرعت وبدون درد و خون ریزی در یک جلسه و در کمتر از یک ساعت قابل درمان است. 

نکته مهم: 

افرادی که دچار شقاق مقعد هستند، بعد از بهبودی، در مقایسه با سایر اشخاص بیشتر از سایر افراد در معرض ابتلا به شقاق هستند. مناسب ترین شیوه به منظور جلوگیری از ایجاد شقاق، پیشگیری از مبتلا شدن به یبوست است. به عبارت دیگر، رژیم غذایی پرفیبر و مایعات را بیشتر استفاده کنید.