بیماری سلیاک چیست؟

افرادی که به بیماری سلیاک مبتلا هستند به دلیل آسیبی که این بیماری به پرزهای روده کوچک می رساند توانایی هضم پروتئین گلوتنرا ندارند. این افراد باید از رژیم غذایی فاقد گلوتن استفاده کنند که شامل حذف گندم، چاودار و جو از برنامه غذایی شان می شود. این بیماری یک بیماری خود ایمنی محسوب می شود زیرا سیستم ایمنی بدن فرد مبتلا به سلیاک در صورت مصرف غذای حاوی گلوتن، پاسخی را به صورت تخریب روده کوچک صادر می کند.

این تخریب به خصوص در پرزهای انگشتانه ای روده که مواد مغذی داخل آنها جذب می شوند، ایجاد می شود و این امر سبب می شود بدون توجه به میزان غذایی که فرد مصرف می کند، دچار سوتغذیه شود. از طرف دیگر به علت این که در افراد مبتلا به این بیماری مواد مغذی جذب نمی شوند، می تواند به عنوان یک بیماری سوء جذبی مورد نظر قرار گیرد.

بیماری سلیاک ( Coeliac disease) از بیماری های شایع برای تمام سنین است و علائم آن فقط در سنین کودکی بروز نمی کند و اشکال خاموش و مخفی آن ممکن است در مقاطع مختلف زندگی خود را نشان دهد. شیوع بیماری سلیاک در زنان بیشتر و در برخی مناطق جهان تا سه برابر مردان است. این بیماری ارثی است و افرادی که اعضای درجه یک خانواده آنها به این بیماری مبتلا هستند، با خطر ابتلا به این بیماری مواجه اند. براساس گزارش بنیاد بیماری سلیاک، تخمین زده می شود که از هر ۱۰۰ نفر، ۱ نفر در جهان به این بیماری مبتلا باشد؛ با این حال، حدود ۸۳ درصد از بیماران، اطلاعی از بیماری خود ندارند.

در این بیماری پس از مصرف هر نوع ماده غذایی حاوی گندم، جو و چاودار حتی به مقدار بسیار ناچیز، واکنش التهابی در روده باریک و سایر ارگان های مبتلا شروع شده و به مرور زمان این التهاب مزمن منجر به تخریب پرزهای مخاطی که عامل اصلی هضم و جذب مواد غذایی هستند، می شود. 
مهمترین عارضه گوارشی این بیماری نیز “آتروفی” یا “صاف شدن پرزهای روده باریک” است. عدم درمان این بیماری می تواند منجر به سایر اختلالات خودایمن مانند دیابت نوع ۱، مولتیپل اسکلروز (MS)،درماتیت هرپتیفورمیس، کم خونی، صرع، میگرن و حتی سرطان روده شود.

علایم بیماری سلیاک:

علائم اصلی و معمول این بیماری دل‌درد، اسهال و کاهش وزن است. البته تنها حدود یک سوم بیماران مبتلا به سلیاک دچار اسهال می‌شوند و وزن تقریباً نیمی از آنان کاهش می‌یابد. بیست درصد بیماران نیز از یبوست رنج می‌برند و ده درصد چاق می شوند. 

علاوه بر مشکلات گوارشی، بیماری سلیاک نشانه‌ها و علائم دیگری نیز دارد که بعضی از آنها عبارت‌اند از کم‌خونی، پوکی استخوان و کمبود کلسیم، اختلال رشد در کودکان، بیماری‌های تیروئیدی و گاهی دیابت و بعضا تشنج.

بیماری سلیاک حتی می‎‎تواند در مواردی منجر به ناباروری در زنان نیز شود، لذا هنگام بروز علائم مذکور باید امکان ابتلا به سلیاک را نیز مورد توجه قرار داد.

علایم بیماری سلیاک در کودکان:

بالغ بر 75% کودکان مبتلا به بیماری سلیاک چاق یا دارای اضافه وزن هستند. 20 تا 30 درصد این کودکان از علائم و نشانه‌های گوارشی رنج می‌برند، اگرچه علائم و نشانه‌ها به مرور زمان و افزایش سن، تغییر می‌کند. علائم و نشانه‌های معمول بیماری سلیاک در نوزادان شامل موارد زیر می‌شود:

اسهال مزمن
متورم شدن شکم
درد
بی‌حالی
کاهش وزن

کودکان در سنین بالاتر با موارد زیر روبه‌رو می‌شوند:

اسهال
یبوست
کوتاهی قد
بلوغ دیررس
علائم عصب‌شناختی مانند اختلال بیش‌فعالی (ADHD)، ناتوانی در یادگیری، سر درد و نداشتن هماهنگی عضلانی

روش تشخیص بیماری سلیاک:

به طور معمول تشخیص سلیاک سخت است. زیرا تعدادی از علائم آن شبیه به علائم بیماری‌های دیگر مانند نشانگان روده تحریک‌پذیر، بیماری کرون، کولیت زخمی، دیورتیکولوزیس، عفونت‌های روده کوچک، نشانگان خستگی مزمن و افسردگی است.

تحقیقات اخیر نشان می‌دهند که سطح آنتی بادی‌های خاص در خون افراد مبتلا به سلیاک بالاتر از حد طبیعی است.این آنتی‌بادی‌ها توسط سیستم ایمنی خود فرد در پاسخ به ترکیباتی که به بدن آسیب می‌رساند، ایجاد می‌شوند. بنابراین برای تشخیص بیماری سلیاک، پزشکان، سطح آنتی‌بادی‌هایی از خون را که، به گلوتن حساس هستند می‌سنجند، این آنتی‌بادی‌ها آنتی گلیادین، آنتی‌اندومیزیوم و آنتی‌رتیکولین هستند.

به دنبال تایید بیماری سلیاک توسط نتایج آزمایشگاهی و علائم موجود، پزشک ممکن است بخش کوچکی از روده کوچک را برای تعیین میزان آسیب به پرزهای روده کوچک از طریق نمونه برداری، مورد بررسی قرار دهد، زیرا نمونه برداری از روده کوچک بهترین روش برای تشخیص سلیاک است.

غربال گری برای بیمارن سلیاک روشی است که می‌توان به وسیله آن افراد بدون علامت را مشخص کرد. در این افراد نیز آزمون آنتی‌بادی‌های بیماری سلیاک در آنها تشخیص داده شده است. که باید تحت آزمایش و بررسی قرار گیرند. آمار نشان می‌دهد که در حدود 10 درصد از اقوام درجه یک بیماران، مانند پدر و مادر و فرزندان آن‌ها مبتلا به سلیاک هستند. باید خاطر نشان کرد هر چه قدر طول مدت تشخیص بیماری، طولانی تر و زمان عدم درمان، مدت‌دارتر باشد شانس پیشرفت بیماری، سوءتغذیه و ایجاد بیماری‌های همراه، افزایش خواهد داشت.

روش درمان بیماری سلیاک:

در حال حاضر موثرترین درمان برای این بیماری، رژیم غذایی فاقد گلوتن برای تمام عمر است. افراد باید با مشورت پزشک رژیم غذایی خود را تنظیم کنند. بیماران علاوه بر این آموزش‌های لازم در مورد مصرف مواد غذایی و پرهیز از خوردن برخی خوارکی‎‎ها را خواهند دید و باید تا آخر عمر این رژیم را رعایت کنند، چرا که در غیر این صورت دچار عوارضی مانند سوءتغذیه، لاغری بیش ازحد، زخم‌های روده‌ای مزمن و مقاوم به درمان و سرطان‌های دستگاه گوارش خواهد شد.

 آرد گندم به عنوان یک نگهدارنده اصلی در بسیاری از کنسروها و موادغذایی استفاده می‌شود، که باید مراقب این موارد نیز باشند. البته این بیماران نه تنها باید از گندم و جو پرهیز کنند، بلکه لیست کاملی از بسیاری از مواد غذایی دیگر مانند سوسیس و کالباس و حتی برخی از انواع لبنیات، کنسرو رب‌گوجه و برخی مواد آرایشی که درجاتی از آرد گندم در آنها استفاده شده است را نیز نباید مصرف کنند.

گوشت، ماهی، برنج، انواع میوه و سبزی، فاقد گلتون هستند. بنابراین این گروه از بیماران می‌توانند به راحتی از این گروه‌های غذایی در برنامه غذایی روزانه خود استفاده کنند. همچنین برای ویتامین های مورد نیاز بدنشان که به دلیل عدم مصرف غلات آن را دریافت نمیکنند، قرص‌های مولتی‌ ویتامین حاوی ویتامین‌های گروه B به همراه کلسیم و قرص آهن را با تجویز پزشک مصرف کنند.