غذاهایی که آهن بدنتان را دفع می کنند!

آهن از مهمترین مواد معدنی و الکترولیت ها برای بدن و بخصوص خانم ها در دوران عادت ماهیانه است. آهن همچنین نقس بسزایی در تنفس سلولی بدن و اکسیژن رسانی به بخش های مختلف بدن ایفا می کند. هنگام که دچار کمبود آهن می شوید اصطلاحا گفته می شود که دچار کم خونی شده اید، که این خود به دلیل کمبود آهن در ساختار هموگلوبین، میوگلوبین (کاهش هموگلوبین و میوگلوبین) و کاهش ذخیره اکسیژن در بدن است. در این مطلب غذاهایی که آهن بدنتان را دفع می کنند را به شما معرفی می کنیم تا بتوانید برنامه غذایی سالم تری برای سلامت بدنتان داشته باشید.

روزانه در حدود ۱۰ تا ۲۰ میلی‌گرم آهن توسط رژیم غذایی روزانه‌ای که وارد معده می‌گردد و برحسب نیاز ۵/۱ تا ۵/۶ درصد آن جذب بدن می‌گردد. تنظیم متابولیسم آهن بر عهدهٔ عمل جذب روده‌ای آهن می‌باشد.

آهن بدن انسان بسیار ناچیز می‌باشد و بخش عمده دفع آهن در هنگام خونریزی‌ها رخ می‌دهد. در دوران عادات ماهیانه و بارداری از دست دادن آهن در زنان چشمگیر است. این از دست دادن آهن در دوران بارداری با انتقال آهن به جنین و در دوران شیردهی به نوزاد روی می‌دهد. کاهش آهن منجر به کم‌خونی (آنمی) می‌گردد و اکسیژن‌رسانی به سلول‌ها، به‌ویژه برای فعالیت‌های استقامتی کاهش می‌یابد و درنتیجه آن کارایی و عملکرد ورزشی را کاهش می‌یابد.

نیاز روزانه به آهن در خانم های ۱۹ تا ۵۰ ساله، ۱۸ میلی گرم است. اما در صورت باردار بودن به ۲۷ میلی گرم نیاز دارند. خانم ها در دوران شیردهی به تنها ۹ میلی گرم آهن اضافه در روز نیاز دارند. اما شَدید بودن خونریزی می تواند این میزان را تغییر دهد. خانم های بالای ۵۰ سال که یائسه شده اند، به تنها ۸ میلی گرم آهن نیاز دارند.

کلیسم را با آهن نخورید

کلسیم از مواردی است که اگر در کنار غذاهای حاوی آهن مصرف شود، مانع جذب آهن توسط بدن می شود. لبنیاتی مثل ماست، دوغ، کشک، شیر و… که حاوی کلسیم هستند، می توانند آهن موجود در مواد غذایی را ضایع کرده و چیزی از این آهن عاید بدن تان نشود. بهتر است این مواد غذایی مثلاً ماست را نیم ساعت بعد از غذا و به عنوان دسر مصرف کنید.

این نان را نخورید

برخی مواد مثل فیتات که در نان های ور نیامده و تخمیر نشده وجود دارد مانع جذب آهن می شود و باید آنها را از رژیم غذایی خود حذف کنید. نان هایی مثل لواش که خمیر آن تخمیر نشده است و بلافاصله بعد از اینکه آرد و آب مخلوط می شوند در تنور گذاشته می شوند. به علاوه نان های حاوی جوش شیرین هم می توانند همین تاثیر مخرب را بر جذب آهن داشته باشند.

بهترین نان، نان های سبوس دار مثل سنگک است که حاوی فیبر بالا، ویتامین ها، املاح، زینک (روی)، آهن و… است که می تواند بسیار مناسب باشد.

نوشیدن چای بیش از حد

تانن موجود در چای هم از مواردی است که باعث می شود آهن موجود در غذاها جذب نشود. در حقیقت تانن و آهن دو عنصری هستند که به هم می چسبند و دفع می شوند، بنابراین آهن جذب بدن نمی شود. پس توصیه می کنیم همه افراد خصوصاً کسانی که به کم خونی مبتلا هستند، نوشیدن چای را به دو ساعت بعد از غذا موکول کنند. قهوه، دمنوش های گیاهی و شکلات داغ هم از جمله نوشیدنی هایی هستند که می توانند مانع جذب آهن شوند.

قهوه

قهوه هم همانند چای، نوشیدنی دیگری است که می تواند موجب اختلال در جذب آهن بدن شود. از آنجائیکه قهوه و چای حاوی پلی فنول هستند به طور مستقیم در ممانعت از جذب‌آهن نقش دارند. بهتر است در مصرف روزانه آن ها زیاده روی نکنید.

پروتیین سویا

پروتئین های سویا و یا محصولات سویا هم به طریقی مانع از جذب آهن می شوند چرا که سویا حاوی اسیدی موسوم به فیتات است. این اسید تمایل به پیوند با آهن دارد و از اینرو مانع از جذب آهن توسط بدن می شود.

کاکائو

کاکائو هم طبق مطالعات اخیر می تواند تا حدود ۷۱ درصد مانع از جذب اهن شود. از اینرو در صورت ابتلا به کم خونی، میزان شکلات مصرفی تان را کاهش دهید.

هر آنچه باید درباره اختلال آهن بیش از حد در بدن بدانید

اختلالات اضافه بار آهن باعث ذخیره آهن اضافی در بدن می شود. آهن زیاد در خون شامل هموکروماتوز یا سرریز و آهن زیادی در خون به عنوان یک اختلال ارثی در متابولیسم آهن است که در آن تجمع آهن در ارگان‌ها و بافت‌ های مختلف مشاهده می شود. در این بیماری ژنتیکی بدن فرد بیش از حد آهن را از مواد غذایی و نوشیدنی ها جذب می کند.

بدن نمی تواند آهن اضافی را دفع کند، بنابراین آن را در اندام های خاصی به ویژه کبد، قلب و پانکراس ذخیره می کند که منجر به بروز آسیب اندام ها می شود. آسیب به لوزالمعده می تواند باعث ابتلا به دیابت شود. آهن اضافی بدون درمان می تواند باعث تغییر رنگ پوست هم شود.

با درمان، افراد مبتلا به این بیماری چشم انداز خوبی دارند. درمان ها شامل خون گیری برای کاهش سطح آهن بدن و ایجاد تغییرات در رژیم غذایی برای کاهش مصرف آهن است. به گزارش مدیکال نیوزتودی، در این مقاله انواع، علل، علائم و درمان اختلال اضافه بار آهن مورد بررسی قرار می گیرد.

اختلالات اضافه بار آهن چیست؟

در بدن سالم هنگام ذخیره آهن به اندازه کافی روده ها جذب این ماده معدنی را از غذا و نوشیدنی کاهش می دهند تا از افزایش بیش از حد آن جلوگیری شود. افراد مبتلا به اختلالات اضافه بار بیش از حد معمول، آهن را از مواد غذایی یا مکمل ها جذب می کنند.

بدن نمی تواند آهن اضافی را به اندازه کافی سریع دفع کند، بنابراین به تجمع خود ادامه می دهد. بدن آن را در بافت اندام هائ به طور عمده در کبد، قلب و لوزالمعده ذخیره می کند. انواع مختلفی از اختلال اضافه بار آهن وجود دارد. هموکروماتوز ارثی به عنوان یک بیماری اولیه دارای جزء ژنتیکی است، همچنین افراد می توانند هموکروماتوز ثانویه داشته باشند که در نتیجه بیماری دیگری ایجاد می شود.

علل

انواع مختلفی از اختلال اضافه بار آهن بر اساس دلایل مختلف وجود دارد:

هموکروماتوز اولیه: جهش ژنتیکی

هموکروماتوز ارثی که بین مردم به عنوان هموکروماتوز اولیه یا کلاسیک نیز شناخته می شود، یکی از شایع ترین شرایط ژنتیکی در ایالات متحده است. همه افراد مبتلا به این بیماری علائمی را تجربه نمی کنند. این وضعیت بیشتر سفیدپوستان را درگیر می کند. بر اساس یک مطالعه معتبر در سال 2018، از هر 200 نفر قفقازی در ایالات متحده و استرالیا یک نفر مبتلا به هموکروماتوز ارثی هستند و 10 تا 14 درصد هر یک از این جمعیت ها دارای جهش های ژنتیکی هستند.

هموکروماتوز ارثی به دلیل جهش در ژنی به نام HFE رخ می دهد. این ژن میزان آهن جذب شده توسط بدن را کنترل می کند. دو جهش احتمالی در ژن HFE شامل C282Y و  H63D است. در ایالات متحده، اکثر مردم با هموکروماتوز ارثی دو نسخه از C282Y را یکی از مادر و دیگری از پدر به ارث برده اند.

فردی که فقط یک ژن معیوب را به ارث برده است به طور قطع دچار سندرم اضافه بار آهن نمی شود، اما ناقل آن خواهد بود و به احتمال زیاد بیش از حد معمول آهن را جذب می کند. اگر هر دو والد ناقل باشند، فرزند دارای دو ژن معیوب، یکی از هر والدین است. با این حال، برخی از افراد با دو نسخه جهش C282Y هرگز علائم را تجربه نمی کنند.

برخی از افراد یک جهش C282Y و یک جهش H63D را به ارث می برند. در تعداد کمی از این افراد علائم هموکروماتوز ایجاد می شود. به ارث بردن دو نسخه از H63D امری نادر است و تحقیقات هنوز آن را تایید نکرده است که آیا خطر ابتلا به هموکروماتوز را افزایش می دهد یا خیر.

هموکروماتوز ثانویه: نتیجه یک بیماری است

بر اساس اعلام موسسه ملی قلب، ریه و خون، هموکروماتوز ثانویه می تواند ناشی از برخی انواع کم خونی مانند تالاسمی یا بیماری مزمن کبدی مانند عفونت مزمن هپاتیت C یا بیماری کبدی ناشی از الکل باشد. تزریق خون، مصرف قرص آهن خوراکی یا تزریق آهن یا دیالیز طولانی مدت کلیه نیز می تواند باعث هموکروماتوز ثانویه شود.

هموکروماتوز نوجوانان

هموکروماتوز نوجوانان به عنوان یک بیماری ارثی ناشی از نقص در ژنی به نام HJV است. آهن زودتر تجمع می یابد و علائم آن در سنین 15 تا 30 سالگی نمایان می شود. علائم شامل دیابت و مشکلات مربوط به رشد جنسی است و بدون درمان حتی می تواند کشنده باشد.

هموکروماتوز نوزادان

در نوزادان مبتلا به هموکروماتوز آهن آنقدر سریع در کبد جمع می شود که نوزاد یا مرده به دنیا می آید یا مدت زیادی پس از تولد زنده نمی ماند. تحقیقات نشان می دهد علت بروز آن ژنتیکی نیست. احتمال می رود به دلیل تولید آنتی بادی هایی توسط سیستم ایمنی مادر به کبد جنین آسیب وارد می شود.

عوامل خطر

عوامل خطر زیر احتمال ابتلا به هموکروماتوز را در افراد افزایش می دهد:

عوامل ژنتیکی: داشتن دو نسخه از ژن معیوب HFE عامل اصلی خطر ابتلا به هموکروماتوز ارثی محسوب می شود. فرد یک نسخه از ژن جهش یافته HFE را از هر یک از والدین به ارث می برد. H به میزان بالا اشاره دارد و FE به معنی آهن است.

سابقه خانوادگی: فرد دارای والدین، ​​فرزند، برادر یا خواهر مبتلا به هموکروماتوز بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری قرار دارد.

قومیت: برخی منابع اذعان می دارند افراد قفقازی با تبار اروپای شمالی بیشتر در معرض جهش ژن HFE و ابتلا به هموکروماتوز هستند. آنها خاطرنشان می کنند در افراد آمریکایی آفریقایی تبار، اسپانیایی، آسیایی و آمریکایی کمتر مشاهده می شود.

جنسیت: اضافه بار آهن بر مردان و زنان تاثیر می گذارد اگرچه ممکن است تاثیر کمتری بر زنان داشته باشد. دلیل این امر این است که اکثر زنان به طور منظم در طول قاعدگی خون از دست می دهند و این امر باعث کاهش سطح آهن می شود. مردان در سن 40 تا 60 سالگی علائم خود را نشان دهند و زنان ممکن است بعد از یائسگی علائم داشته باشند.

علائم

علائم و نشانه های اختلال اضافه بار آهن اغلب خفیف هستند و یک منبع معتبر در سال 2019 گزارش می دهد در سه از چهار مورد افراد دچار اضافه بار آهن هیچ علامتی ندارند. علائم به طور معمول تا میانسالی یا در زنان پس از یائسگی ظاهر نمی شود.

در حال حاضر، علائم در افراد مبتلا به هموکروماتوز کمتر نشان داده شود زیرا در مقایسه با گذشته تشخیص زودهنگام انجام می شود. در صورت پیشرفت بیماری علائم اصلی عبارتند از:

خستگی

ضعف

کاهش وزن

درد شکم

سطح قند خون بالا

هیپرپیگمانتاسیون یا تیرگی پوست

از دست دادن یا کاهش میل جنسی

در مردان کاهش اندازه بیضه ها

در زنان کاهش یا عدم وجود قاعدگی

با گذشت زمان شرایط زیر ممکن است ایجاد شود:

آرتروز

بیماری کبدی یا سیروز

بزرگ شدن کبد

دیابت

کم کاری تیروئید

بیماری قلبی

پانکراتیت

تشخیص هموکروماتوز

تشخیص هموکروماتوز از علائم سخت است زیرا می تواند با علائم سایر بیماری ها همپوشانی داشته باشد، بنابراین شاید پزشک تصمیم بگیرد فرد را به متخصص کبد یا قلب ارجاع دهد. برخی آزمایش ها می توانند به پزشکان در تشخیص هموکروماتوز کمک کنند که شامل آزمایش خون، آزمایش کبد، اسکن ام آر آی و آزمایش ژنتیک است.

دو نوع آزمایش خون مختلف اضافه بار آهن را حتی قبل از ظاهر شدن علائم تشخیص می دهند. آزمایش اشباع ترانسفرین میزان آهن متصل به ترانسفرین – پروتئین حامل آهن در خون را اندازه گیری می کند. مقادیر اشباع بیش از 45 درصد بسیار زیاد است.

آزمایش فریتین میزان آهن ذخیره شده در بدن را اندازه گیری می کند. دانستن این سطوح به پزشک در تشخیص و زیر نظر داشتن در طول درمان کمک می کند. پزشکان باید هر دو آزمایش خون را تجویز کنند و ممکن است نیاز به افزایش تکرار انجام آنها باشد زیرا شرایط دیگر نیز می تواند باعث افزایش سطح فریتین شود.

این موارد آزمایش های معمول خون نیستند و پزشکان به طور معمول فقط در صورت داشتن والدین، ​​فرزند یا خواهر یا برادر مبتلا به هموکروماتوز انجام آنها را تجویز می کنند. با این حال، افراد در صورت داشتن هر یک از علائم و شرایط زیر ممکن است نیاز به انجام این آزمایش ها داشته باشند:

دیابت

افزایش آنزیم های کبدی

اختلال نعوظ

خستگی شدید

بیماری قلبی

بیماری مفصلی

در افرادی که مقدار زیادی الکل مصرف می کنند یا کسانی که تزریق خون زیادی داشته اند یا مبتلا به هپاتیت C، نتایج این آزمایش های خون می تواند نشان دهنده اضافه بار آهن باشد. این آزمایش ها نیز به تایید تشخیص هموکروماتوز ارثی کمک می کنند:

آزمایش ژنتیکی به تشخیص اینکه آیا فرد دارای ژن HFE است یا خیر کمک می کند.

ام آر آی برای بررسی سطح آهن در کبد اسکن می کند

بیوپسی کبد با تعیین سطح آهن در این اندام سیروز یا آسیب های دیگر را آشکار می کند، اما این آزمایش امروزه کمتر رایج است.

درمان

در صورت تشخیص و دریافت درمان اولیه به طور معمول امید به زندگی طبیعی وجود دارد. با این حال، آزمایش خون باید به طور منظم انجام شود و درمان در اغلب موارد برای مادام العمر ادامه می یابد. چندین درمان برای اختلالات اضافه بار آهن وجود دارد:

فلبوتومی

فلبوتومی به عنوان یک درمان منظم برای حذف خون غنی از آهن بدن است. این کار به طور معمول باید به صورت هفتگی انجام شود تا سطح به حالت عادی برسد. هنگام افزایش دوباره طح آهن فرد باید درمان را تکرار کند. میزان خون و تعداد دفعات تکرار بستگی به موارد زیر دارد:

سن و جنسیت فرد

وضعیت کلی سلامت فرد

شدت اضافه بار آهن

پزشکان هفته ای یک یا دو بار در مراحل اولیه درمان یک پیمانه خون را از بدن خارج می کنند. پس از این، آنها ممکن است هر دو تا چهار ماه خون را خارج کنند. فلبوتومی نمی تواند روند سیروز را معکوس کند، اما می تواند علائم مانند حالت تهوع، درد شکم و خستگی را بهبود بخشد، همچنین عملکرد قلب و درد مفاصل را تسکین می دهند.

چنگالش

درمان کلاتاسیون آهن شامل مصرف داروهای خوراکی یا تزریقی برای حذف آهن اضافی از بدن است. داروها شامل دارویی هستند که آهن اضافی را قبل از دفع بدن متصل می کند. اگرچه این روش درمانی به عنوان خط مقدم درمان هموکروماتوز توسط پزشکان توصیه نمی شود، اما ممکن است برای برخی از افراد مناسب باشد.

تغییرات رژیم غذایی

تغییرات رژیم غذایی برای محدود کردن مصرف آهن به کاهش علائم کمک می کند. تغییرات رژیم غذایی شامل موارد زیر است:

اجتناب از مصرف مکمل های حاوی آهن

اجتناب از مصرف مکمل های حاوی ویتامین C زیرا این ویتامین جذب آهن را افزایش می دهد

کاهش مصرف مواد غذایی سرشار از آهن

اجتناب از مصرف ماهی پخته و صدف

محدود کردن مصرف الکل زیرا این امر می تواند به کبد آسیب برساند

عوارض

بدون درمان تجمع آهن منجر به بروز عوارض پیرامون سلامتی می شود، مانند:

سیروز

احتمال ابتلا به سرطان کبد در ارتباط با سیروز یا هموکروماتوز بیشتر است

دیابت و عوارض ناشی از آن

نارسایی احتقانی قلب در صورت تجمع آهن زیاد در قلب و بدن نمی تواند خون کافی را به گردش در آورد

ریتم نامنظم قلب یا آریتمی که منجر به درد قفسه سینه، تپش قلب و سرگیجه می شود

مشکلات غدد درون ریز مانند کم کاری تیروئید یا هیپوگنادیسم

آرتروز یا پوکی استخوان

پوست برنز یا خاکستری رنگ به دلیل رسوب آهن در سلول های پوستی

سایر عوارض شامل افسردگی، بیماری کیسه صفرا و برخی سرطان ها است

بر اساس اعلام موسسه اختلالات آهن، برخی کالبد شکافی ها نشان می دهند افراد مبتلا به بیماری های عصبی مانند بیماری آلزایمر، مولتیپل اسکلروزیس و صرع با سطح آهن در مغز مشکل دارند.

خلاصه

اختلالات اضافه بار مانند هموکروماتوز اولیه باعث ایجاد سطوح اضافی آهن در بدن می شوند. بدون درمان این بیماری عوارض جدی ایجاد می کند و حتی می تواند تهدید کننده زندگی فرد باشد. در سال 2007، محققان کانادایی به این نتیجه رسیدند هموکروماتوز یک بیماری ژنتیکی شایع و به نسبت ساده برای درمان است. با درمان افراد به ویژه با تشخیص زودهنگام و مدیریت موثر می توانند امید به زندگی طبیعی داشته باشند.

مترجم: الهه زارعی