وجود رادیکال های آزاد در بدن به میزان بالا می تواند خطرناک باشد چرا که با آسیب به سلول ها می توانند منجر به سرطان شود. آنتی اکسیدان ها مهمترین ترکیبات برای مقابله با رادیکال های آزاد خطرناک هستند که به مقدار فراوان در میوه ها و سبزیجات یافت می شود. در این مطلب شما را با خواص بی نظیر آنتی اکسیدان برای بدن آشنا می کنیم.
پایین آمدن سطح آنتی اکسیدان ها در بدن منجر به پیری زودرس، سلولهای آسیبدیده یا جهشیافته، نسج و بافتِ آسیبدیده، فعال شدن ژنهای معیوب در DNA و افزایش فشار بر سیستم ایمنیِ بدن میشود.
منابع مهم آنتی اکسیدان
آنتی اکسیدان ها شامل مواد غذایی مختلفی هستند که حتما قبلا نام آنها را شنیدهاید، مثلا کارتنوئیدها (carotenoids) مانند بتاکاروتن (beta-carotene)، لیکوپن (lycopene)، سلنیم، ویتامین E و ویتامین C، این مواد نمونهای از آنتی اکسیدانهایی هستند که فرآیند اکسیداسیون یا واکنش سلولی در برابر اکسیژن، پراکسید یا رادیکالهای آزاد را مهار میکنند.
این آنتی اکسیدان ها دربسیاری از مواد غذایی که شما به صورت روزانه مصرف می کنید وجود دارند . مقادیر فراوانی از آن در انواع میوه ها و سبزیجات ، مغزها ، دانه کامل غلات و مقادیر جزئی از آن در انواع توت ها و مرغ و ماهی وجود دارد . اما مواد غذایی نظیر انواع تنقلات کم خاصیت و غذاهای آماده و فست فود ها از نظر وجود این مواد حیاتی بسیار فقیر هستند .
تاثیر آنتی اکسیدان ها بر سلامت
کاهش اثرات پیری با کاهش آسیبهای ناشی از رادیکالهای آزاد
همانطور که در قسمتهای قبل اشاره شد، یکی از مهمترین اثرات آنتی اکسیدانها کنترل رادیکالهای آزاد موجود در بدن است که برای بافتها و سلولهای بدن بسیار مضر هستند. رادیکالهای آزاد عامل بسیاری از مشکلات جسمانی و سرطانها و دیابت و پیری زودرس پوست و چشم هستند.
اما رادیکالهای آزاد دقیقا چه کاری انجام میدهند و چرا برای بدن مضر هستند؟ بدن از آنتی اکسیدان ها برای جلوگیری از آسیبهای ناشی از اکسیژن استفاده میکند. الکترونها به صورت جفتی موجود هستند و رادیکالهای آزاد در واقع الکترونهایی هستند که جفت خود را از دست دادهاند، این سلاح آنهاست زیرا با هر چیزی که برخورد کنند واکنش نشان میدهند و با سلولها ترکیب میشوند تا الکترون از دسترفتهی خود را بازیابی کنند. این باعث میشود سلولهای ترکیبشده قادر به عملکرد صحیح نباشند و به جویندگان الکترون تبدیل شوند. این سلولها زنجیرهای از واکنشها را در بدن ایجاد میکنند و موجب افزایش رادیکالهای آزاد میشوند. این رادیکالهای آزاد موجب آسیب به DNA، غشای سلولی و آنزیمها میشوند.
حفاظت از بینایی و چشمها
آنتی اکسیدان هایی مانند ویتامینهای C و E و بتاکاروتن در جلوگیری از بیماری فساد ماکولای چشم یا پیری چشم و کاهش دید تأثیر مثبتی دارند. بسیاری از غذاهای مغذی و حاوی آنتی اکسیدان دارای لوتئین و زیکستانتین (zeaxanthin) هستند که با نام ویتامینهای چشم شناخته میشوند و در خوراکیهای رنگ روشنی مانند میوهها و سبزیجات دارای برگهای سبز و زرد و نارنجی یافت میشوند. این آنتی اکسیدان ها میتوانند به راحتی در قسمتهای مختلف بدن مخصوصا در بخشهای باریکتر چشم مانند ماکولا و لنز حرکت کنند. در واقع بیش از ۶۰۰ نوع مختلف از کارتنوئیدها در طبیعت وجود دارند اما تنها ۲۰ نوع از آنها میتوانند وارد چشم شوند و از این ۲۰ نوع تنها لوتئین و زیکستانتین به مقدار زیادی در بخش ماکولار چشم وجود دارند که با افزایش سن از بین میروند.
موادی مانند لوتئین و سایر کارتنوئیدها که برای حفاظت از بینایی لازم هستند در غذاهای حاوی آنتی اکسیدانی همچون اسفناج، کلمپیچ، توتها، کلمبروکلی و زرده تخممرغ یافت میشوند. تحقیقات نشان میدهد که منابع سرشار از لوتئین مانند اسفناج به حفاظت از چشم و بهبود قابلیت دید کمک میکنند. آنتی اکسیدان های فلانوئیدی در انواع توتها مانند زغالاخته یا انگور وجود دارند (همچنین این مواد سرشار از آنتی اکسیدان رسورترول نیز هستند) که به کاهش روند پیری چشم کمک میکنند.
کاهش اثرات پیری پوست
شاید قابل مشاهدهترین رادیکالهای آزادی که موجب تسریع روند پیری میشوند، در ظاهر و پوست بدن وجود داشته باشند. آنتی اکسیدان هایی مانند ویتامین C، بتا کاروتن و … با این آسیبها مقابله میکنند. ویتامینهای A و C موجب کاهش چروکها و خشکی پوست میشوند، مخصوصا ویتامین C آنتی اکسیدانی قوی است که موجب کاهش آسیبهای ناشی از آلودگی، استرس یا رژیم غذایی نامناسب میشود. کمبود ویتامین A نیز موجب خشکی، پوستهپوسته شدن و ضخیم شدن بخش فولیکولی پوست میشود. درست همانگونه که رادیکالهای آزاد با آسیب زدن به سلولهای سطحی موجب کراتینه شدن پوست میشوند، غشای مخاطی دستگاه تنفسی، گوارشی و ادراری نیز میتواند بر اثر از بین رفتن بافت مخاطی سلولها و در نتیجه ازدست دادن رطوبت و سختی بافت، از بین برود.
جلوگیری از سکته و بیماریهای قلبی
آنتی اکسیدان ها علاوه بر جلوگیری از آسیب بافتها و سلولها در اثر رادیکالهای آزاد به جلوگیری از بیماریهای قلبی و سکته نیز کمک میکنند. در این مرحله دادههای تحقیقاتی نشاندهندهی تأثیر تمامیِ آنتی اکسیدان ها در جلوگیری از بیماریهای قلبی نیستند اما برخی از آنها مانند ویتامین C در جلوگیری از آن مؤثرند. مجلهی آمریکایی تغذیهی بالینی، طی پژوهشی به بررسی تأثیر ویتامین C در خون پرداخت و به این نتیجه رسید که این ویتامین تا ۵۰ درصد خطر بروز سکته را کاهش میدهد. پژوهشهای زیادی در مورد افرادی که رژیم غذایی سرشار از آنتی اکسیدان مانند سبزیجات تازه، گیاهان، ادویهجات و میوهها دارند، انجام شده است، نتیجهی این بررسینشان داده است که تمامی آنها با کاهش ریسک ابتلا به بیماریهای قلبی شانس بیشتری برای زندگی طولانیتر و سالمتر دارند.
به نقل از بخش سلامت عمومی و پیشگیری دانشگاه ایالت ناوارا (Navarra)، «میوهها و سبزیجات منابع سرشاری از آنتی اکسیدان های طبیعی هستند و این عموما پذیرفتهشده است که آنتیاکسیدان موجود در میوهها و سبزیجات رابطهی معکوسی با ریسک ابتلا به بیماریهای قلبی و عروقی یا افزایش ریسک ابتلا به این بیماریها دارد.» مطالعات انجام شده در زمینهی مشکلات و بیماریهای قلبی نشان میدهند که مصرف مکملهای ویتامین E و بتاکاروتن به دلیل افزایش ریسک مرگومیر ناشی از بیماریهای قلبی شدیدا نهی شده است.
کاهش ریسک ابتلا به سرطان
مطالعات نشان میدهند که مصرف ویتامینهای A ،C و سایر آنتی اکسیدان ها به دلیل قابلیت آنها در کنترل سلولهای بدخیم و تخریب سلولهای سرطانی میتواند در پیشگیری یا درمان انواع مختلف سرطان بسیار مفید باشد. رتینویک اسید (Retinoic acid) که مادهی شیمیایی موجود در ویتامین A است، نقش مهمی در رشد سلولی و تفکیک سلولهای سرطانی دارد. سرطانهای ریه، پروستات، سینه، مثانه، تخمدان، دهان و پوست میتوانند با کمک این ماده سرکوب شوند. پژوهش دیگری به جمع آوری منابع مختلفی پرداخت که در آن به بررسی نقش رتینویک اسید در مقابله با سرطانهای ملانوم، کبد، ریه، سینه و پروستات اشاره شده بود. این شواهد نشان میدهند که مواد مفیدی مانند رتینویک اسید اگر به طور طبیعی و از طریق غذاها وارد بدن شوند بسیار امنتر و مفیدتر از مکملهای دارویی هستند.
کمک به جلوگیری از بروز مشکلات شناختی مانند زوال عقل یا آلزایمر
استرس اکسیداتیو نقش مهمی در ایجاد بیماریهای عصبی دارد، اما یک رژیم غذایی مناسب میتواند ریسک بروز این بیماریها را کاهش دهد. به گزارش مجلهی پزشکی انجمن مغز و اعصاب در آمریکا، مصرف غذاهای سرشار از آنتی اکسیدان مانند ویتامین C و E در طولانیمدت موجب کاهش ریسک ابتلا به آلزایمر و فراموشی میشود.
مطالعات زیادی در زمینهی رژیمهای غذایی غنی از آنتی اکسیدان صورت گرفته است و رژیم مدیترانهای از رژیمهایی است که از بروز مشکلات شناختی جلوگیری میکند.