بسیاری از درمانگران مکاتب درمانی طبیعی در جهان به‌ویژه مکتب طب سنتی ایران بر این باورند، رعایت نکاتی ساده و کاربردی که در کتب و متون قدیمی طب سنتی بارها به آن اشاره شده، می‌تواند تاثیر زیادی در کنترل تغییرات، بیماری‌ها و اختلال‌های ناشی از جابه‌جایی فصول داشته باشد. به همین منظور و برای حفظ سلامت و تندرستی مخاطبان‌مان به سراغ دکتر سید مهدی میرغضنفری، متخصص فیزیولوژی، عضو هیات علمی دانشگاه ارتش رفتیم تا با مجموعه‌ای از تدابیر و نکات و راه‌های پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های این فصل بیشتر آشنا شویم.
اهمیت موضوع ما را بر آن داشت برای دستیابی به این که چگونه و بر‌اساس چه ملاک و معیاری می‌توانیم مزاج خوراکی‌ها را تشخیص دهیم و از سوء مزاج و عوارض ناشی از آن مصون بمانیم، با چند متخصص طب ایرانی به گفت‌وگو نشستیم.
سالم‌ترین مزاج کدام است؟
افراد با هر مزاجی که دارند وقتی سالم هستند که در مزاج خودشان متعادل باشند. یکی از راه‌های اصلی حفظ تعادل مزاج، رعایت خوردنی‌ها و نوشیدنی‌های متناسب با مزاج فرد است. کسی مزاج متعادل دارد که سالم بوده و عملکردهای جسمانی و روانی مطلوبی داشته باشد.
چگونه مزاج خوراکی‌ها را تشخیص دهیم؟
وقتی به دنبال خوردن غذا و تنقلات یا استفاده موضعی از ماده‌ای، فرد دچار افزایش حرارت بدن، احساس داغی، ازدیاد جنب و جوش و حرکات بدنی، افزایش سرعت تکلم یا تسریع فرآیندهای فکری و روانی شود، گفته می‌شود مواد مورد استفاده مزاج گرم داشته یا جزو گرمی‌جات است. همچنین اگر فرد با خوردن یا آشامیدن غذاهایی دچار سردی در بدن، رخوت، سنگینی، خواب‌آلودگی، خستگی، عدم تحرک، در خود فرو رفتن، منگی، کاهش گیرایی و حافظه شود،یعنی فرد در خوردن غذاها و نوشیدنی‌های با مزاج سرد (سردی‌جات) زیاده‌روی کرده است.
منظور از تری و خشکی غذا چیست؟
بعضی از خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها مزاج شان تر است، یعنی با زیاده‌روی در مصرف آنها در انسان رطوبت ایجاد می‌شود. هر خوردنی و نوشیدنی آبدار که خصوصیاتی مانند آب داشته باشد یعنی بی‌رنگ، بی‌بو و بی‌طعم باشد مزاج تری دارد.خشکی، خصوصیات مقابل تری دارد و خوراکی‌ها و تنقلات با این ویژگی، حالت خشکی در بدن بویژه پوست یا مخاط‌ها ایجاد کرده یا سبب یبوست، گاهی خشونت و انعطاف‌ناپذیری فرد می‌شود.
آیا گرمی جات مغذی هستند؟
برخی بر این باورند که خوراکی‌های با مزاج گرم در مقایسه با سردی‌جات، ارزش تغذیه‌ای و انرژی‌زایی بیشتری دارند. اما باید بدانید این موضوع کلیت ندارد. خوراکی‌های با طعم شیرین، تلخ، شور و تند مزاج گرم و خوراکی‌های ترش، مزاج سرد دارند. گرمی‌ها تولید حرارت و انرژی می‌کنند و خون که خلط غالب بدن است از خوراکی گرم و تر پدید می‌آید و از دیدگاه طب سنتی بهتر است حرارت نسبی فرد را حفظ کرده و سرد کردن زیاد بدن منع شده است. اما نکته قابل توجه این‌که بسته به مزاج هر فردی شرایط متفاوت است. گاهی حرارت بسیار زیاد می‌تواند باعث خشکی و سوختن اخلاط بدن شود و اگر فرد دچار سوء‌مزاج گرم باشد،استفاده از خوراکی‌های با مزاج گرم می‌تواند به گونه‌ای عکس عمل کرده و باعث کاهش انرژی فرد شود. در نتیجه در برخی مزاج‌ها مصرف سردی‌جات هم می‌تواند انرژی و توان فرد را تامین کند.
مزاج مختلف مغزهای آجیلی
این‌که گفته می‌شود مغزهای آجیلی مزاج گرم دارند، صحت ندارد. در میان مغزها انواع بادام هندی و زمینی و درختی، تخمه آفتابگردان، تخمه خربزه، نخودچی، پسته، گردو و چلغوز (دانه‌ای آجیلی مشابه تخمه آفتابگردان) گرم است. اما تخمه کدو و هندوانه مزاج سردی دارد و برای اعتدال مزاج باید به میزان متعادل از هر کدام استفاده شود. زیاده روی در مصرف یک نوع مغز آجیلی مضر است. البته مزاج انواع مغزهای آجیلی با شورکردن به سمت گرمی و خشکی گرایش پیدا می‌کند.
بهترین خوردنی‌های فصل بهار
از بهترین خوراکی‌هایی که با مزاج فصل بهار سازگاری دارد، استفاده از کاهو سکنجبین و آش‌های ساده و رقیقی است که در تهیه آنها از برنج و سبزیجات استفاده شده باشد. نوشیدنی‌های مناسب فصل بهار شربت خیار و سکنجبین، شربت زرشک و نارنج و شربت لیمو است که می‌توان با آنها از مهمانان نوروزی پذیرایی کرد. البته در افرادی که از مشکلات معده رنج می‌برند یا سوء مزاج سرد دارند باید در مصرف این شربت‌ها احتیاط کنند. بهتر است در فصل بهار از ادویه‌ها و گوشت به میزان کمتری استفاده شود.
میوه‌ها چه مزاجی دارند؟
میوه‌ها در طول دوره رشدشان مزاج‌های مختلفی دارند و بسته به این‌که چه زمانی از درخت چیده شود، مزاج و آثار متفاوتی از خود بروز می‌دهد. معمولا هر چه میوه رسیده تر باشد، مزاج آن به سمت اعتدال و گرمی گرایش می‌یابد. مزاج میوه‌ها را می‌توان تا حدودی با توجه به مزه آنها قضاوت کرد. مزاج میوه‌های شیرین میل به گرمی داشته و طبع میوه‌های آبکی و ترش به سردی گرایش دارد و با توجه به این‌که در پذیرایی‌های نوروز مصرف تنقلات و گرمی‌جات به بیشترین میزان می‌رسد، میوه‌های با مزاج سرد را در اولویت مصرف قرار دهید. البته در مواقعی که مصرف گرمی‌جات رو به اعتدال می‌رود، توصیه بر این است که از میوه‌هایی با طعم شیرین به سبب مغذی‌تر بودن استفاده شود. طعم‌ها آثار دارویی دارد و می‌تواند تغییرات مزاجی ایجاد کند. توصیه می‌شود در پذیرایی‌های نوروز در مصرف میوه‌ها زیاده روی نکنید، چون سبب بروز مشکلات گوارشی و برخی از انواع آن محرک و تشدید کننده علائم حساسیتی است. همچنین خوردن میوه‌ها با فاصله کم از غذا بویژه در فصل بهار موجب بروز عوارضی چون اسهال و استفراغ می‌شود.
مزاج تنقلات شیرین چیست؟
مزه شیرین، نشانه وجود گرمی در ماده غذایی است. اما مصرف تنقلات شیرین لزوما به گرم شدن بدن ختم نمی‌شود و بسته به مزاج فرد شرایط متفاوت است. مصرف مداوم شیرینی‌ها می‌تواند خون را غلیظ کرده و به دلیل اختلال در خون‌رسانی به اندام‌های مختلف موجب سردی بدن شود. البته همه شیرینی جات این عارضه را ندارد و بسته به ترکیبات و غلظت مواد شیرین مورد استفاده خصوصیات مزاجی مختلفی را در افراد با مزاج‌های مختلف ایجاد می‌کنند.
این مزاج‌ها محتاط باشند
اصولا در هر فصلی افرادی که مزاج نزدیک به آن فصل را دارند بیشتر از سایر مزاج‌ها در معرض ابتلا به سوء‌مزاج هستند.در فصل بهار افراد گرم مزاج بویژه آنهایی که خوراکی‌های گرم مصرف می‌کنند در معرض آسیب بیشتری هستند. البته یک دسته از بیماران نیز هستند که به اصطلاح ممتلی اند یعنی مواد زائد فراوانی در بافت‌ها و عروق آنها وجود دارد که به واسطه گرمی هوا رقت پیدا کرده و جریان آنها در سراسر بدن باعث بروز مشکلات متعدد می‌شود.
گروه سلامت سیمرغ