برکسی پوشیده نیست که برای داشتن روزی پرنشاط نیازمند خوابیدن کافی در شب قبل است اما مسیله ای که به تازگی والدین با آن درگیر هستند شب زنده دار بودن فرزندانشان می‌باشد. طبق تحقیقات صورت گرفته از هر سه کودک، دو کودک مشکل خواب دارد و این موضوع را تجربه کرده است.
خواب کم در شب باعث برخی از مشکلات کودک در طول روز می‌باشد.
خواب کم در بچه‌ها تأثیر زیادی در پایین آمدن میزان یادگیری ریاضیات و خواندن و نوشتن آنها خواهد داشت. کم‌خوابی و بی‌کیفیتی خواب رفتار کودکان را در روز بعد تحت تأثیر قرار می‌دهد، کم‌حوصلگی، بهانه‌گیری، بی‌میلی به غذا و… از عوارض انواع مشکلات خواب کودکان است. همچنین از آنجایی که هورمون رشد کودکان در شب و به هنگام خواب ترشح می‌شود، خواب منظم شبانه در دوران کودکی در رشد کودک بسیار مؤثر است.
چرخه‌ی خواب کودک
خواب از دو مرحله‌ی REM و NREM تشکیل شده است. در مرحله REM چشمان کودک به سرعت حرکت می‌کنند در حالی که بدن او توانایی زیادی برای حرکت ندارد. درخواب REM کودک خواب می‌بیند و در این مرحله خواب سبک است و شخص ممکن است به راحتی بیدار شود. مرحله‌ی NREM همان خواب عمیق است و احتمال بیدار شدن کودک در این مرحله بسیار کم است.
در یک خواب طبیعیِ شبانه، کودک بارها از خواب REM به خواب NREM وارد می‌شود و بالعکس تا در هر ۵۰ تا ۶۰ دقیقه یک چرخه‌ی کامل خواب اتفاق می‌افتد.
یک نوزاد تازه متولد شده ممکن است در هر بار خواب REM در شبانه‌روز از خواب بیدار شود بنابراین تعداد دفعات بیدار شدن او بسیار زیاد است. البته تحقیقات نشان داده‌اند بین حالات روحی مادر و تعداد دفعات بیدار شدن نوزاد ارتباط وجود دارد. هر چه مادر از نظر روحی افسرده‌تر باشد احتمال بیدار شدن‌های مکرر برای نوزاد بیشتر است.
بعد از چهارماهگی، کودک ۶ تا ۹ ساعت در شب می‌خوابد و در شش‌ماهگی این میزان به ۱۰ تا ۱۲ ساعت می‌رسد. بعضی از نوزادان بعد از نه‌ماهگی هم ممکن است باز هم در طول شب از خواب بیدار شوند اما معمولا از این زمان نوزادان خواب شبانه‌ی آرامتری خواهند داشت. در نهایت کودکان با هم متفاوت‌اند و میزان خواب مورد نیاز شبانه آنها نیز ممکن است با هم تفاوت داشته باشد.
اختلالات خواب کودک
امروزه بسیاری از کودکان درگیر مشکلات خواب هستند اما برای تعدادی از آنها ممکن است قضیه جدی‌تر از این حرف‌ها باشد ومشکلات خواب کودکان در واقع یکی از انواع اختلالات خواب باشد، در این صورت نیاز است حتما از یک متخصص کمک بگیرید. همچنین کودکانی که مشکلات خاص دارند ازجمله کودکان بیش‌فعال، مضطرب، افسرده، اوتیسم یا مشکلات پزشکی مثل رفلکس، مدت زمان خواب شبانه‌شان با کودکان عادی متفاوت است. در این مواقع شما برای حل مشکل خواب فرزندتان نیاز به مشاوره و کمک حرفه‌ای دارید.
۱. بی‌خوابی (مشکل به خواب رفتن)
همان‌طور که از نامش پیداست کودکانی که این مشکل را دارند نمی‌توانند به خواب بروند. آنها ساعت‌های زیادی در جای خواب خود بیدار می‌مانند اما قادر به خوابیدن نیستند یا در طول خواب بارها بیدار می‌شوند و نمی‌توانند دوباره بخوابند. این نوع بی‌خوابی یکی از مشکلات خواب کودکان است که ممکن است در بعضی شب‌ها برای بچه‌ها اتفاق بیفتد اما اگر در اکثر شب‌ها کودک دچار این مشکل خاص است ممکن است نشانه‌ی اختلال باشد.
چه کودکانی ممکن است در معرض این اختلال قرار بگیرند؟
کودکانی که دچار اضطراب شدید هستند؛
کودکانی که تحت تأثیر استرس‌های روزمره قرار می‌گیرند یا استرس‌های خاص و شدیدِ ناشی از حوادث ناگهانی، از دست دادن عزیز و اتفاقاتی از این قبیل را تجربه می‌کنند؛
کودکانی که مشکلات سلامت روان دارند؛
کودکانی که درگیر بیماری جسمی و تجربه‌ی درد هستند.
راهکارها
سعی کنید علت استرس و اضطراب کودک را پیدا کنید و میزان آن را کم کنید. ممکن است فرزند شما با دوستانش دچار مشکل شده باشد، یا ممکن است در ارتباط با درس‌هایش به مشکل برخورده باشد. می‌توانید در این موارد به او کمک کنید تا آرامشش را به دست بیاورد.
ساعت و برنامه‌ی منظم شبانه موجب ایجاد آرامش در کودکان می‌شود. حتما قبل از خاموشی و خواب برنامه‌ی آرام و لذت بخشی را برای فرزندتان تدارک ببینید تا به راحت خوابیدن او کمک کرده باشید.
در صورت طولانی شدن این مشکل حتما از یک روان‌شناس حرفه‌ای کمک بگیرید.
۲. راه رفتن در خواب
این اختلال موجب می شود کودک در حالی که هنوز خواب است بلند شود و شروع به راه رفتن کند. این اتفاق معمولا زمانی رخ می‌دهد که شخص از حالت خواب عمیق NREM به خواب سبک REM وارد می‌شود. این اختلال یکی از مشکلات خواب کودکان است که بیشتر در سن ۴ تا ۸ سالگی پیش می‌آید اما در بزرگسالان هم ممکن است دیده شود.
شخصی که در خواب شروع به راه رفتن می‌کند معمولا نمی‌تواند به شما پاسخی بدهد و معمولا در روز بعد اتفاقی که افتاده را به یاد ندارد. او در خواب در حالی که چشمانش باز است شروع به حرکت می‌کند اما قادر به دیدن نیست و ممکن است به مانعی برخورد کند و به خود آسیب برساند. بعضی از کودکان علاوه بر راه رفتن به کندی حرف می‌زنند.
راهکارها
سعی کنید علامتی مثلا یک زنگ را جایی در کنار تخت فرزندتان بگذارید که اگر شب از خواب بیدار شد و شروع به راه رفتن کرد به صدا درآید و شما بتوانید قبل از اینکه آسیبی ببیند خود را به او برسانید و او را همان‌طور که خواب است به تخت برگردانید، معمولا در این حالت دوباره به خواب می‌روند. بچه‌های بزرگتر ممکن است در انتهای راه رفتن از خواب بیدار شوند.
اگر تعداد دفعات بیدار شدن کودک زیاد شد حتما از یک روان‌شناس کمک بگیرید.
۳. کابوس‌های شبانه
کابوس‌های شبانه یکی از مشکلات خواب کودکان است که زندگی را به کام والدین کودک نیز تلخ می‌کند چرا که دیدن کودک دلبندشان در حالی که ترسیده و وحشت‌زده است چندان خوشایند نیست.
کودک ممکن است از تاریکی شب یا از موجودات خیالی‌ای که مدام برایتان تعریف می‌کند در هراس باشد. کابوس‌ها نزدیک سحر به سراغ کودک می‌آیند و بسته به سن کودک و مراحل رشد، معمولا برای همه‌ی کودکان رخ می‌دهند. فرزندان کوچکتر معمولا نمی‌توانند در مورد خواب‌هایی که دیده‌اند با شما صحبت کنند ولی کودکان بزرگتر شاید علاقه‌مند باشند در مورد خواب‌های بد و کابوس‌هایشان با شما صحبت کنند.
راهکارها
برای پیش‌گیری و به حداقل رساندن این کابوس‌ها، شام کودک را حداقل ۲ ساعت قبل از خواب به او بدهید و از مواد انرژی‌زا و محرک در شام کودک استفاده نکنید. همچنین برای کودک برنامه‌ی خواب منظمی داشته باشید و نیم ساعت قبل از خواب در کنار او باشید.
اگر کودک شما دچار این کابوس‌ها شد او را درآغوش بگیرید و با جملات آرامش‌بخش به او اطمینان بدهید در کنارش می‌مانید. درست است که کودک خواب دیده است اما تصور می‌کند که این اتفاق در واقعیت رخ داده است؛ او را مسخره نکنید و به احساساتش احترام بگذارید.
سعی کنید تا زمانی که کودک به خواب نرفته است در کنارش بمانید و اگر او با چراغ روشن احساس راحتی می‌کند این اجازه را به او بدهید اما مراقب باشید میزان روشنایی اتاق به حدی نباشد که مانع از ترشح هورمون ملاتونین در خواب شود.
۴. کم‌خوابی در کودکان
این اختلال نسبتا یکی از رایج‌ترین مشکلات خواب کودکان است، اما خبر خوب اینکه تکنیک‌هایی برای حل این مشکل وجود دارند و مواردی هم وجود دارند که باید از انجام‌شان پرهیز کنید:
بایدها
در مورد اینکه چه ساعتی از شب مناسب خواب کودک‌تان است تصمیم بگیرید.
برنامه‌ی خواب منظمی داشته باشید؛ ۲۰ تا ۳۰ دقیقه قبل از خوابِ فرزندتان در کنار او باشید و برنامه‌ای که دوست دارد مانند خواندن داستان را برای او انجام دهید.
میزان این برنامه‌ی قبل از خواب را به درستی مشخص کنید؛ مثلا فقط یک داستان بخوانید نه بیشتر.
اجازه بدهید کودک اسباب بازی، پتو یا عروسک مورد علاقه‌اش را با خود به تخت ببرد.
اگر نیمه شب به تخت شما آمد او را به‌جای خوابش برگردانید.
در انجام برنامه‌ی خواب کودک، سعی کنید قاطع باشید.
نبایدها
کودک را با زور و بداخلاقی برای خواب روانه نکنید.
برنامه‌ی جدا کردن جای خواب کودک را قبل از شش‌ماهگی شروع نکنید.
در هنگام خواب اسباب‌بازی جدید و سرگرم کننده در اختیار کودک قرار ندهید. همچنین بازی‌های پرتحرک و هیجان‌انگیز قبل از خواب ممنوع است.
در طول شب غذا یا نوشیدنی کافئین‌دار به کودک ندهید.
به هیچ عنوان در اتاق خواب کودک تلویزیون قرار ندهید.
سخن آخر
گذشته از تمام این موارد، بهتر است از خود بپرسیم کودک مشغول چه کار جالب و سرگرم کننده‌ای است که ترجیح می‌دهد حتی به زور هم شده چشمانش را باز نگه دارد و در برابر خواب مقاومت کند.
به نظر می‌رسد یکی از علت‌های دیر خوابیدن بچه‌ها علاقه‌ی زیاد آنها به بیدار ماندن در کنار والدین به هنگام مهمانی‌ها یا تماشای فیلم به همراه والدین یا هر فعالیت دیگری است که تا دیر وقت در خانه اتفاق می‌افتد و فرزندتان دوست دارد با شما در آن زمان همراه باشد. در این زمان اصرار زیاد شما به خواباندن فرزندتان این سؤال عجیب را در ذهن فرزندتان ایجاد می‌کند: «چرا فقط من باید بخوابم؟ نکند وقتی من می‌خوابم اتفاق هیجان‌انگیزی می‌افتد؟» به این مسئله در روان‌شناسی سندرم حضور در صحنه گفته می‌شود؛ فرزندتان نگران از دست دادن لحظات خوش در کنار شماست و به همین دلیل می‌خواهد پابه‌پای شما بیدار بماند.
حضور یکی از والدین در ساعاتی قبل از خواب کودک در اتاق خواب کودک لازم است. لحظات خوشی را برایش در اتاق خوابش تدارک ببینید تا او با شوق به استقبال زمان خواب بیاید. دیدن فیلم‌های شاد و صدای بلند تلویزیون برای کودک وسوسه‌کننده است، بنابراین در زمان مشخص خواب کودک باید بسیار مراقب باشید که این موارد رخ ندهند.