میکروب معده (هلیکوباکتر پیلوری) نوعی باکتری است که می‌تواند وارد بدن شود و در دستگاه گوارش زندگی کند. پس از گذشت چند سال آنها می‌توانند در لایه‌ی مخاطی معده یا قسمت بالایی روده‌ی باریک زخم‌هایی ایجاد کنند. در برخی افراد عفونت حاصل از آنها موجب بروز سرطان معده می‌شود. عفونت‌های ناشی از میکروب معده بسیار شایع است. این باکتری در بدنِ نزدیک به دوسوم جمعیت جهان یافت می‌شود. در بیشتر افراد این باکتری موجب بروز زخم یا عوارض دیگر نمی‌شود. برخی داروها در نابودی میکروب معده و درمان زخم‌های ناشی از آن مؤثرند. با توسعه‌ی بهداشت عمومی و دسترسی بیشتر به آب تمیز، میزان آلودگی به این میکروب در سطح جهان کاهش یافته است. شما نیز با داشتن سبک زندگی سالم می‌توانید خودتان و فرزندان‌تان را از شر این باکتری در امان نگه دارید.
چگونگی بیماری‌زاییِ میکروب معده
برای دهه‌ها پزشکان گمان می‌کردند استرس، غذاهای تند و پُرادویه، استعمال دخانیات و سایر عادات غلط عامل بروز زخم معده است. اما پس از کشف میکروب معده در سال ۱۹۸۲ مشخص شد این میکروب عامل بیشتر زخم‌های معده است.
اسید معده در هضم غذا نقش دارد و لایه‌ی مخاطی معده موجب محافظت‌تان در برابر اسید می‌شود. میکروب معده پس از ورود به بدن، به لایه‌ی مخاطی حمله می‌کند. با آسیب این لایه توسط میکروب معده، اسید معده می‌تواند به آن نفوذ کند و موجب ایجاد زخم در معده شود. نتیجه‌ی این امر بروز خونریزی، عفونت و جلوگیری از حرکت غذا در مسیر دستگاه گوارش است.
میکروب معده ازطریق غذا، آب یا اشیاءِ آلوده به فرد منتقل می‌شود. این میکروب در کشورهایی که آب تمیز و سیستم فاضلاب مناسب ندارند، شیوع بیشتری دارد. این باکتری می‌تواند ازطریق تماس با بزاق یا سایر مایعات بدنِ افراد آلوده نیز منتقل شود.
بیشتر افراد در دوران کودکی به این باکتری آلوده می‌شوند، ولی احتمال آلودگی به آن در بزرگسالی نیز وجود دارد. سال‌ها طول می‌کشد تا نشانه‌های وجود این میکروب در معده ظاهر شوند. بیشتر افرادی که این میکروب را در معده‌شان دارند، هرگز به زخم معده مبتلا نمی‌شوند. متخصصان هنوز نمی‌دانند که چرا فقط برخی افراد پس از آلودگی به این ویروس دچار زخم معده می‌شوند.
علائم بیماری میکروب معده
میکروب معده – نفخ از نشانه های ابتلا به زخم معده است.
معمولا احساس معده درد و سوزش معده از علائم زخم معده است. این درد برخی‌اوقات بروز می‌کند و سپس خودبه‌خود می‌شود و در زمان‌هایی که معده خالی است (مانند نیمه‌شب یا بین وعده‌های غذایی) شدت می‌گیرد. درد معده از چند دقیقه تا چند ساعت طول می‌کشد و معمولا پس از غذاخوردن، خوردن شیر یا داروهای ضداسید بهبود می‌یابد.
سایر نشانه‌های زخم معده عبارت‌اند از:
نفخ شکم؛
آروغ‌زدن؛
بی اشتهایی؛
حالت تهوع؛
استفراغ‌کردن؛
کاهش وزن بی‌دلیل.
زخم‌ها می‌توانند باعث خونریزی در معده و روده‌تان شوند که این امر برای سلامتی خطرناک است. با مشاهده‌ی هریک از نشانه‌های زیر به پزشک مراجعه کنید:
مدفوعی که به رنگ خون، قرمز تیره یا سیاه باشد؛
اختلال در تنفس؛
سرگیجه و غش‌کردن؛
رنگ‌پریدگی؛
استفراغی که قرمزرنگ یا به‌رنگ پودر قهوه باشد؛
درد شدید و تیز در معده.
بااینکه ابتلا به سرطان معده در اثر عفونت‌های ناشی از میکروب معده نادر است، اما امکان بروز آن وجود دارد. سوزش معده از نشانه‌های اولیه‌ی این بیماری است. به‌مرور زمان ممکن است نشانه‌های زیر در شما ظاهر شود:
درد و ورم شکم؛
حالت تهوع؛
بی‌اشتهایی؛
احساس سیری پس از خوردن مقدار کمی غذا؛
کاهش وزن بی‌دلیل.
نحوه‌ی تشخیص میکروب معده
اگر نشانه‌های زخم معده را نداشته باشید، معمولا پزشک برای‌تان آزمایش میکروب معده را تجویز نمی‌کند. اما اگر اکنون یا در گذشته نشانه‌های این بیماری را داشته‌اید بهتر است آزمایش بدهید. داروهایی مانند داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی نیز ممکن است به پوشش معده‌تان آسیب بزنند. بنابراین یافتن عامل بروز نشانه‌هایتان مهم است، زیرا این‌گونه می‌توانید روش درمان درست را انتخاب کنید.
ابتدا پزشک از شما درمورد سابقه‌ی پزشکی، نشانه‌های بیماری و داروهای مصرفی‌تان می‌پرسد. سپس شما را به‌طور فیزیکی معاینه می‌کند. فشار دادن شکم‌تان برای بررسی ورم، میزان حساسیت و درد ازجمله کارهایی است که دکتر در معاینه‌ی فیزیکی انجام می‌دهد. همچنین ممکن است آزمایشات زیر را نیز برای‌تان تجویز کند:
آزمایش خون و مدفوع که در یافتن عفونت مؤثر است؛
آزمایش تنفسی اوره: در این آزمایش شما باید یک نوشیدنی محتوی اوره بنوشید. سپس باید در یک کیسه نفس بکشید و پزشک آن را برای آزمایش به آزمایشگاه بفرستد. اگر به میکروب معده مبتلا باشید، باکتری موجب تبدیل اوره بدن‌تان به کربن‌دی‌اکسید می‌شود و نتیجه‌ی آزمایش نشان می‌دهد که سطح گاز موجود در نفس‌تان بیشتر از حد طبیعی است.
برای بررسی دقیق‌تر زخم معده ممکن است پزشک از روش‌های زیر استفاده کند:
آندوسکوپی دستگاه گوارش فوقانی: در این روش، پزشک یک لوله‌ی مجهز به یک دوربین کوچک به‌نام «آندوسکوپ» را از گلویتان به‌سمت معده و قسمت فوقانی روده‌ی باریک‌تان می‌فرستد. همچنین در این روش می‌توان برای بررسی وجود باکتری نیز نمونه‌برداری کرد. ممکن است در زمان آزمایش بیدار شوید و دوباره بخوابید، ولی برای راحتی بیشترتان داروهایی به شما داده می‌شود.
مجموعه آزمایشات دستگاه گوارش فوقانی: در بیمارستان به شما نوشیدنی‌ای حاوی عنصر باریم داده می‌شود. سپس پزشک با پرتو اکس شما را معاینه می‌کند. این مایع سطح گلو و معده‌تان را به‌گونه‌ای می‌پوشاند تا بتوان آنها را در عکس‌برداری به‌طور کامل مشاهده کرد.
سی‌تی اسکن: در این روش به کمک پرتوهای قدرتمند ایکس تصاویر دقیقی از داخل بدن‌تان گرفته می‌شود.
اگر وجود میکروب معده در شما تأیید شود، ممکن است پزشک آزمایشاتی برای بررسی ابتلا به سرطان تجویز کند. این آزمون‌ها عبارت‌اند از:
معاینه‌ی فیزیکی؛
آزمایش خون برای بررسی کم خونی (آنمی): که در اثر کمبود گلبول‌های قرمز در بدن اتفاق می‌افتد. احتمال ابتلا به این بیماری در زمانی که یک تومور دارای خونریزی داشته باشید، وجود دارد؛
آزمایش خون پنهان در مدفوع: این آزمایش به بررسی وجود احتمالی خونی در مدفوع می‌پردازد که با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شود؛
آندوسکوپی؛
بیوپسی (بافت‌برداری): در این روش پزشک بخش کوچکی از معده‌تان را برای بررسی نشانه‌های وجود سرطان برمی‌دارد. ممکن است پزشک این کار را در حین انجام آندوسکوپی انجام دهد.
انجام آزمایشاتی که تصاویر دقیقی از داخل بدن‌تان تهیه می‌کنند: مانند سی‌تی اسکن و MRI (ام‌آر‌آی).
درمان میکروب معده
معمولا نابودی میکروب معده به کمک آنتی بیوتیک ها انجام می شود.
اگر در اثر وجود میکروب معده دچار زخم معده شده‌اید، باید برای نابودی آن درمان شوید، لایه‌ی پوششی معده‌تان ترمیم شود و از بروز مجدد زخم جلوگیری کنید. معمولا روند درمان و بهبود یک یا دو هفته طول می‌کشد.
ممکن است پزشک انواعی از داروها را برای‌تان تجویز کند. این داروها عبارت‌اند از:
آنتی بیوتیک ها برای کشتن باکتری‌های موجود در بدن: آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند آموکسی‌سیلین، کلاریترومایسین، مترونیدازول، تتراسایکلین یا تینیدازول در این مواقع تجویز می‌شود. برای درمان معمولا دو نوع از آنتی‌بیوتیک‌های بالا تجویز می‌شوند.
داروهایی که با مسدودکردن پمپ‌های کوچک تولیدکننده‌ی اسید معده از مقدار آن می‌کاهند: از جمله این داروها عبارت‌اند از دکس‌لانسوپرازول، اسموپرازول، امپرازول، پانتوپرازول و رابپرازول.
بیسموت‌ساب‌سالیسیلاتمی‌تواند به آنتی‌بیوتیک‌ها در نابودی میکروب معده کمک کند.
داروهای مهارکننده‌ی هیستامین: هیستامین معده را به تولید بیشتر اسید تحریک می‌کنند. برخی داروها با مهار هیستامین به کاهش اسید معده کمک می‌کنند. سایمتیدین، فاموتیدین، نیزاتیدین و رانیتیدین از این داروها هستند.
درمان شما به‌معنای آن است که باید به‌مدت چند هفته، هر روز ۱۴ عدد یا بیشتر قرص مصرف کنید. بااینکه این مقدار دارو زیاد است، ولی باید به تمام دستورالعمل‌های پزشک توجه و روند درمان خود را به‌طور کامل دنبال کنید. اگر درمان آنتی‌بیوتیکی را به‌درستی انجام ندهید، ممکن است باکتری معده‌تان به آنها مقاوم شود، عفونت‌تان شدیدتر و درمان‌تان از قبل هم سخت‌تر شود. اگر درمان‌تان موجب بروز عوارضی در شما شده، درباره‌ی آنها با پزشک حرف بزنید و بپرسید چگونه می‌توانید عوارض داروها را کنترل کنید.
معمولا یک یا دو هفته پس از درمان، پزشک مجددا آزمایش مدفوع و آزمایش تنفسی اوره برای‌تان تجویز می‌کند تا مطمئن شود عفونت از بین رفته است.
پیشگیری از میکروب معده
شستشوی دست ها از روش های پیشگیری از آلودگی به میکروب معده است.
پیشگیری از آلودگی به میکروب معده مانند پیشگیری از آلودگی به سایر میکروب‌هاست. روش‌های پیشگیری از آلودگی به میکروب معده عبارت‌اند از:
شستن دست‌ها قبل از غذاخوردن و پس از دست‌شویی. به فرزندان‌تان نیز آموزش بدهید همین کار را تکرار کنند؛
خودداری از مصرف آب یا غذای آلوده؛
مصرف نکردن غذایی که به‌خوبی پخته نشده است؛
نخوردن غذایی که تهیه‌کنندگان آن نکات بهداشتی ازجمله شست‌وشوی دست را رعایت نمی‌کنند.
بایدها و نبایدها پس از عفونت میکروب معده
اگرچه استرس، غذاهای ادویه‌ای و تند، الکل و استعمال دخانیات موجب بروز زخم معده نمی‌شوند، ولی سرعت درمان زخم معده را کاهش می‌دهد یا درد را تشدید می‌کنند. با پزشک در مورد روش‌های کنترل استرس مشورت کنید، یک رژیم غذایی سالم داشته باشید و از استعمال دخانیات خودداری کنید.
بیشتر زخم‌های ناشی از میکروب معده پس از چند هفته از درمان بهبود می‌یابند. اگر سابقه‌ی بروز زخم‌های معده‌ای داشته‌اید، نباید از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی استفاده کنید. زیرا این داروها به لایه‌ی مخاطی معده آسیب می‌زنند. اگر نیاز به مُسکن دارید با پزشک درباره‌ی گزینه‌های احتمالی مشورت کنید. “