• آزمایشگاه مهرآگین
• آزمایشگاه تشخیص طبی
• ۱۳۹۹/۰۴/۱۴
• 1 دقیقه

نیاز به مشاوره بیشتر دارید؟ برای صحبت با آزمایشگاه مهرآگین کلیک کنید.

بپرس مشاوره رایگان

احتمالا در طی ماه های اخیر و با شیوع ویروس کرونا، نام تست PCR به گوشتان خورده باشد. در ادامه این مطلب به بررسی تست PCR و کاربرد، مزایای و صحت نتایج این تست می پردازیم.

اساس تست PCR  مبنی بر كپي برداري از سكانس DNA يا RNA نمونه مورد نظر مي باشد كه بر اين اساس مي توان بيماري هاي مختلفي از جمله بيماري هاي خوني و ژنتيكي مانند بتا تالاسمي، آنمي سيكل سل و سيستيك فيبروزيس و غيره را تشخيص داد. تست PCR علاوه بر انسان در حيوانات نيز براي تشخيص بيماريهاي مختلف از جمله عفوني كاربرد دارد.

تست PCR (یا واکنش زنجیره ای پلیمراز) روشی برای تحلیل یک توالی کوتاه از DNA (یا همان RNA) است و از آن برای بازتولید (یا تقویت) بخش های منتخبی از DNA یا RNA استفاده می گردد. این آزمایش که درون لوله های آزمایشگاهی قابل انجام است تنها چند ساعت طول می کشد.

احتمالا در ماه های اخیر نام تست PCR را زیاد شنیده اید؛ علت این است که با دنیاگیری کووید ۱۹ پزشکان سراسر دنیا از آن برای تشخیص ابتلا به این بیماری استفاده می کنند.

امروزه متخصصان استفاده از روش PCR (Polymerase chain reaction) یا واکنش زنجیرهای پلیمراز را جهت تشخیص دقیق تر و سریعتری که نسبت به روش های متداول دارد را توصیه می کنند.

مقدمه ای بر تست PCR و کاربردهای آن

تست PCR روش کاربردهای وسیعی در تشخیص بالینی و تحقیقات دارد از جمله این کاربرد ها می توان به تشخیص کیفی ویروس ها و باکتری ها، تعیین ژنوتیپ، تشخیص جنسیت جنین، تشخیص بیماری های ژنتیکی و سرطان و تعیین هویت اشاره کرد.

استفاده از واکنش PCR از دهه ۱۹۸۰ به بعد باعث پیشرفت روزافزون در آزمایشگاههای تشخیصی بالینی شده است به طوری که به عنوان روشی با حساسیت، سرعت و دقت بالا در آزمایشگاه های سراسر دنیا و همچنین ایران کاربرد دارد.

از دهه ۱۹۹۰ به بعد با ایجاد تغییراتی در واکنش PCR، روش Real time-PCR ابداع شد که با این روش می توان به طور دقیق کمیت ویروس و باکتری ها را نیز اندازه گیری کرد از اینرو به آن PCR کمی نیز اطلاق می شود. بنابراین در این روش می توان یک توالی خاص را در DNA هدف، شناسایی کرده و همچنین مقدار آن را نیز به طور دقیق اندازه گیری کرد.

از آنجائیکه شناسایی دقیق و سریع عوامل عفونی از مطالبات مهم جامعه پزشکی می باشد، روش های مولکولی در موارد زیادی جایگزین روشهای فوق گشته اند. در میان روشهای مولکولی، تست PCR و مشتقات آن از جمله Real-Time PCR گستردگی روزافزونی در شناسایی عوامل عفونت زا یافته اند، این روش که بر مبنای شناسایی و تکثیر ژنوم میکروارگانیسم ها عمل می کند، دارای حساسیت بسیار بالایی در تشخیص می باشد طوری که قادر است تعداد بسیار اندک پاتوژن ها را که با روش های دیگر قابل شناسایی نیستند، تشخیص دهد.

در تکنیک Real-time PCR، دقیق ترین و قابل اعتمادترین نتایج با استفاده از کاوشگر (Probe) فلورسانس بدست می آید. بنابراین حتى در حضور سایر انواع DNA، نتایج حاصل از نظر اختصاصی بودن، در حد بسیار بالایی است. در این شرایط، چنانچه از کاوش گرهای اختصاصی با رنگهای مختلف استفاده شود، حتی می توان ژن های متعددی را در یک واکنش، مورد بررسی قرار داد.

با استفاده از تست PCR می توان وجود طیف وسیعی از پاتوژن های ویروسی، قارچی و باکتریایی را با دقت و سرعت بسیار بالا تشخیص داده و اندازه گیری کرد.

همچنین می توان طیف گسترده ای از بیماری های ارثی را نیز از قبیل بیماری های خونی

(API-1, Factor V Liden, Factor II MTHFR)، بیماری های ارثی ناباروری، (Androgeninsensitivity, Congenital adrenal hyperplasia Pseudohermaphroditism و…) بیماری های ارثی عصبی-عضلانی، بیماری های ارثی نقص سیستم ایمنی، بیماری های متابولیکی و انواع سرطان را بررسی کرد.

تست PCR و تشخیص طیف وسیعی از بیماری ها

یکی از شناخته شده ترین تکنیک های تشخیص مولکولی، واکنش زنجیره ای پلیمراز یا PCR می باشد.

Polymerase Chain Reaction تکنیکی دقیق و قدرتمند بوده که با استفاده از آنزیم ها، دستگاه های نوین، همچنین قطعاتی از جنس اسید نوکلئیک بنام پرایمر که مطابقت کامل با ژن هدف (باکتری، ویروس، قارچ، انگل و یا ژنوم انسانی) دارند، اختصاصیت و دقت بالایی را در تکثیر و تشخیص ژن هدف به آزمایشگاه ها ارائه می دهد.

تا جایی که حساسیت را تا 1 کپی از ژن هدف در واکنش (1 copy/PCR reaction) و اختصاصیت تشخیص را تا 100 درصد بالا برده است.

از طرفی توان بالای این تکنیک، همچنین قابلیت های دستگاه های مورد استفاده در این روش، زمان تشخیص را به حدود 2 تا 3 ساعت رسانده و از این رو این تکنیک جزو تکنیک های Fast در تشخیص بیماری ها قلمداد می شود.

مزایای تست PCR

• توانایی تشخیص عوامل عفونی در مراحل ابتدایی که با روش های دیگر قابل شناسایی نیستند
• دارای بیشترین ویژگی، دقت و سرعت پاسخ دهی نسبت به سایر روشهای معمول
• توانایی در تعیین تعداد عوامل بیماری زا از جمله CMV و HBV,HCV
• تعیین ژنوتیپ های ویروس ها بخصوص CMV و HBV,HCV
• تعیین مقاومت دارویی عوامل عفونی
• یکی دیگر از مزایای مهم این تکنیک، توانایی آن در تعیین کمیت (Quantity) پاتوژن ها است که خصوصا در مورد برخی عوامل ویروسی مانند ویروسهای عامل هپاتیت C و B، HIV و CMV اهمیت فراوانی دارد.
• همچنین حساسیت، ویژگی و سرعت این روش در تعیین جنسی، گونه و تحت گونه میکروارگانیسم ها (typing) در موارد زیادی مانند تعیین ژنوتیپ ویروس های HSV و HCV می تواند روند درمان بیماری را کاملا تغییر دهد.
• با گسترش کاربرد این روش ها، امروزه شناسایی دقیق مقاومت دارویی برخی از پاتوژن ها با استفاده از این تکنیکها میسر گشته است. در این راستا شناسایی مقاومت ویروس هپاتیت B به داروی لامیوودین را می توان به عنوان نمونه ذکر کرد که در تصمیم گیری پزشکان جهت ادامه درمان حائز اهمیت فراوانی است.

تست pcr چگونه انجام می شود؟

در این تست پزشک نمونه ای از مخاط بیمار را عموما از بینی یا گلوی او دریافت می کند که البته مدتی است محققان مشغول بررسی امکان استفاده از بزاق فرد مشکوک برای انجام این تست هستند.

در ادامه آن ها به دنبال مواد ژنتیکی مرتبط با کرونا ویروس جدید در مخاط می گردند؛ آنها برای این منظور از تکنیکی به نام pcr استفاده می کنند (در واقع pcr نام یک تکنیک است) تا اگر ماده ژنتیکی مرتبط با این ویروس در مخاط وجود دارد آن را به مقدار زیاد تکثیر کنند و به راحتی تشخیص دهند.

این مواد ژنتیکی در زمانی که فرد به بیماری مبتلا شده و نشانه های آن در بدنش بروز کرده باشد به راحتی از طریق تست pcr تشخیص داده می شود.

میزان دقت و صحت تست PCR چه قدر است؟

به طور کلی این تست قابل اطمینان ترین آزمایشی است که این روزها برای تشخیص کووید ۱۹ به آن رجوع می شود. با این حال پیش از آنکه ویروس کرونا شروع به تکثیر کردن در گلو و بینی کند به چند روزی زمان نیاز است؛ در نتیجه اگر فرد به تازگی آلوده به کرونا ویروس شده باشد با کمک این تست نمی توان آن را تشخیص داد. از طرفی گاهی اوقات مخاط بینی و گلو فاقد علائم و نشانه های عفونت فعال هستند.

آماده شدن نتایج تست PCR چقدر طول می کشد؟

نمونه های مخاط بینی و گلو معمولا برای انجام بررسی های بیشتر به آزمایشگاه های مجهز فرستاده می شوند که این فرایند می تواند چند روزی طول بکشد.

اوایل شیوع کووید ۱۹ این زمان خیلی بیشتر بود که حالا به خاطر بیشتر شدن تجهیزات آزمایشگاهی و اهمیت بالای بیماری کووید ۱۹ این فراید سرعت گرفته است.

البته در برخی کشورهای پیشرفته از جمله آمریکا تست pcr به دو شکل سریع هم انجام می شود؛ یکی از کیت های تست سریع pcr را شرکتی به نام ابوت لابراتوار ساخته که می تواند ظرف مدت ۱۳ دقیقه نتیجه را اعلام کند. اما طبق پژوهشی که اخیرا در رابطه با تکنولوژی ارائه شده توسط این شرکت انجام گرفته احتمال دارد که ۱۰ درصد از مبتلایان به کووید ۱۹ توسط کیت های ابوت تشخیص داده نشوند.

اين نكته نيز قابل ذكر است كه براي انجام PCR مـی تـوان از نمونه هايي مانند بافت و مايعات بدن كمك گرفت و حتمـاً لازم نيست نمو نــه تازه باشــد و حتــى مــي تــوان بعــد از مصرف آنتي بيوتيك نيز آزمايشات را انجام داد و يا حتي از نمونـه هـاي بايگاني شده نيز استفاده کرد.

برتري PCR بر روش های كشت معمول

PCR  به دو دسته عمده تقسيم ميشود: نوع كيفـي كـه نوع ميكروارگانيسم را مشخص مي كند و نـوع كمـي كـه تعداد ميكروارگانيسم را بيان مي كند و هر كدام از اين روش ها نيز انواع مختلفي دارند كه بر هم مزيت هايي دارند.

كـشت نمونـه هـا حـداقل 24 ساعت و گاهي چندین هفته طول مي كشد تـا مثبـت شـود. اگـر بيمار آنتي بيوتيك مصرف كرده باشد ممكن است كشت منفي شـود.

حتي اگر نمونه هاي باليني با تاخير به آزمایشگاه فرستاده شود كشت بعضي از عوامل عفوني منفي مي شود.

كشت بعضي از عوامل عفوني مانند ويروس ها، كلاميديا ها، مايكوپلاسما و ريكتزياها به روش هاي معمولي قابل كشت نبوده و احتياج به محيط هاي كشت اختصاصي دارند. با كمك PCR حتي نمونه هاي فوق قابل بررسي بوده و نتيجه آن در عرض چند ساعت آماده مي شود.