سجده سهو چیست

سوالات زیادی درباره احکام و مستحبات همیشه پرسیده می شود. برای مثال وقتی میان نماز گاهی به ناچار مجبور می شوید کلمه ای را به کسی بگویید یا اینکه یک قسمت از نماز را اشتباه خوانده خوانده اید باید چه کار کنید؟ مثلا سجده سهو چیست و چه زمانی باید خوانده شود و یا احکام قضای نماز ها چیست و…

سجده سهو چیست ؟

در سجده واجب قرآن باید پیشانى به قصد سجده بر چیزى که سجده بر آن صحیح است گذاشته شود ولى سایر شرایط سجده که در نماز معتبر مى‌باشد، لازم نیست مراعات شود ولی در سجده سهو طهارت بدن و لباس لازم است.

ـ یکی از مبطلات نماز، حرف زدن از روی عمد است؛ یعنی اگر عمداً حرف بزند حتّى یک جمله، یا یک کلمه، حتّى کلمه دو حرفى مانند «من» و «ما» نماز باطل است، بلکه بنا بر احتیاط واجب ) منظور از احتیاط در مبطلات نماز آن است که نماز را تمام کرده بعد اعاده کند. )توضیح المسائل امام خمینى(  اگر دو حرف معنی‌دار هم نباشد نماز باطل می‌شود. اما سخن گفتن از روى سهو و فراموشى و نسیان، نماز را باطل نمی‌کند. و اگر نمازگزار از روی سهو و فراموشی حرفی بزند، پس از نماز باید دو سجده سهو بجا آورد.

2ـ اگر سجده سهو را بعد از سلام نماز عمداً به جا نیاورد، معصیت کرده و واجب است هر چه زودتر آن را انجام دهد و چنان‌چه سهواً به جا نیاورد، هر وقت یادش آمد باید فوراً انجام دهد و لازم نیست نماز را دوباره بخواند.3ـ در حرف زدن عمدی که موجب باطل شدن نماز می‌شود، فرقی میان صحبت کردن به زبان فارسی، و یا عربی و یا هر زبان دیگری نیست. و اگر سهواً باشد، باید سجده سهو بجا آورد.
موارد وجوب سجده سهو:

به طور کلی، سجده سهو برای زیادی و نقصان (کاستی)  غیر عمدى در نماز، واجب است؛

موارد وجوب سجده سهو به شرح زیر است:

1. آن که در بین نماز، سهواً حرف بزند؛

2. آن که یک سجده را فراموش کند؛

3. آن که در نماز چهار رکعتى بعد از سجده دوّم شک کند که چهار رکعت خوانده یا پنج رکعت؛

4. در جایى که نباید نماز را سلام دهد مثلًا در رکعت اول سهواً سلام بدهد؛

5. آن که تشهد را فراموش کند.

برای سه چیز بعد از سلام نماز، باید دو سجده سهو بجا آورد:
اوّل: سخن گفتن در بین نماز به صورت غیر عمد .
دوّم: فراموشی یک سجده .
سوّم: در نماز چهار رکعتی بعد از سجده دوم شک شود که چهار رکعت خوانده شده یا پنج رکعت .
توجه : در دو مورد دیگر هم احتیاط واجب آن است که سجده سهو بجا بیآورید :
اوّل: در جائی که نباید نماز را سلام داد مثلاً نماز گزار در رکعت دوم نماز چهار رکعتی سهواً سلام بدهد .
دوّم: آنکه تشهد را فراموش کند.
اگر نماز گزار اشتباهاً یا به خیال این که نماز تمام شده حرف بزند باید دو سجده سهو بجا آورد .
برای حرفی که از آه کشیدن و سرفه پیدا می شود سجده سهو واجب نیست ولی اگر مثلاً سهواً آخ یا آه گفته شود باید سجده سهو بجا آورد.
اگر چیزی را که غلط خوانده دوباره به طور صحیح بخواند، برای دوباره خواندنِ آن، سجده سهو واجب نیست.
اگر در نماز سهواً مدتی حرف زده شود و تمام آن یک مرتبه حساب شود ، دو سجده سهو بعد از سلام نماز برای تمام آنها کافی است.
اگر سهواً تسبیحات اربعه ترک شود یا بیشتر و یا کمتر از سه مرتبه گفته شود احتیاط مستحب آن است که بعد از نماز دو سجده سهو بجا آورد.
اگر در جائی که نباید سلام نماز را بگوید سهواً بگوید: «السلام علینا وعلی عبادالله الصالحین» یا بگوید: «السلام علیکم ورحمة الله وبرکاته» باید دو سجده سهو انجام دهد ولی اگر اشتباهاً مقداری از این دو سلام را بگوید یا بگوید: «السّلام علیک أیّها النّبی ورحمة الله وبرکاته» احتیاط مستحب آن است که دو سجده سهو بجا آورد.
توجه : اگر سجده سهو را بعد از سلام نماز عمداً بجا نیاورد معصیت کرده و واجب است هرچه زودتر آن را انجام دهد و چنانچه سهواً بجا نیاورد هروقت یادش آمد باید فوراً انجام دهد و لازم نیست نماز را دوباره بخواند.
چگونگی انجام دادن سجده سهو :
بعد از سلام نماز فوراً نیّت سجده سهو کنید و پیشانی را به چیزی که سجده بر آن صحیح است بگذارید و یک از این سه ذکر را بگویید :
«بِسْمِ اللهِ وَبِاللهِ وَصَلَّی اللهُ عَلَی مُحَمَّد وَآلِهِ » یا « بِسْمِ اللهِ وَبِاللهِ اللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد » ولی بنابر احتیاط بهتر است بگویید: « بِسْمِ اللهِ وَبِاللهِ السَّلامُ عَلَیْک أَیُّهَا النَّبی وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَکاتُه » و بعد بنشینید و دوباره به سجده رفته و یکی از ذکرهائی را که گفته شد بگویید و بنشیند و بعد از خواندن تشهد سلام دهید.

بعد از سلام نماز ، سریعا نیت ‏سجده سهو کنید و به سجده بروید و یکی از این سه ذکر را بگویید: « بسم الله و بالله و صلی الله علی محمد و آله ‏» یا بگویید « بسم الله و بالله اللهم صلی علی محمد و آل محمد » ولی بهترین ذکر این است بگویید « بسم الله و بالله السلام علیک ایها النبی و رحمة الله و برکاته‏ » بعد باید بنشینید و دوباره به سجده بروید و یکی از ذکرهایی را که که گفته شد بگویید و بنشیند و بعد از خواندن تشهد نیز سلام بدهید .

چگونگی انجام سجده سهو:

دستور سجده سهو این است که بعد از سلام نماز فوراً نیّت سجده سهو کند و پیشانى را به چیزى که سجده بر آن صحیح است بگذارد و بگوید: «بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ» یا «بِسْمِ اللَّه وَ بِاللَّهِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ و آلِ مُحَمَّدٍ» ولى بهتر است بگوید: «بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ السَّلامُ عَلَیکَ ایُّهَا النَّبِىُّ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ» بعد باید بنشیند و دوباره به سجده رود و یکى از ذکرهایى را که گفته شد بگوید و بنشیند و بعد از خواندن تشهد سلام دهد.

سوال: آیا در انجام سجده سهو و سجده واجب قرآن طهارت بدن و لباس شرط است؟

1. در مورد شرط بودن وضو و طهارت در سجده سهو، نظرات مراجع تقلید مختلف است:

بعضی از مراجع، وضو را لازم می دانند. (آیات عظام صافی، مکارم شیرازی، خامنه ای)

بعضی از مراجع، بنابر احتیاط، آن را واجب می دانند. (گلپایگانى، بهجت؛ المسائل (المحشى للإمام الخمینی))

و بعضی از مراجع، آن را واجب نمی دانند. (آیات عظام خوئى، خمینی، تبریزى، سیستانى، نورى همدانی)

2. در سجده های واجب قرآن؛ لازم نیست سایر شرایط معتبر در سجده ی نماز مراعات شود. (توضیح المسائل امام خمینی(ره))، مثلا لازم نیست که رو به  قبله باشند یا طهارت و وضو داشته باشند.

پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سۆال، چنین است:
حضرت آیة الله العظمی خامنه ای(مد ظله العالی):

در سجده واجب قرآن باید پیشانى به قصد سجده بر چیزى که سجده بر آن صحیح است گذاشته شود ولى سایر شرایط سجده که در نماز معتبر مى‌باشد، لازم نیست مراعات شود ولی در سجده سهو طهارت بدن و لباس لازم است.

 
حضرت آیة الله العظمی سیستانی(مد ظله العالی):

واجب نیست.

 
حضرت آیة الله العظمی مکارم شیرازی(مد ظله العالی):

سجده سهو باید رو به قبله و با حالت وضو و طهارت باشد و پیشانى را نیز بر چیزى گذارد که سجده نماز بر آن جایز است.

 
حضرت آیة الله العظمی صافی گلپایگانی(مد ظله العالی):

همه اموری که در سجده نماز، واجب است مثل طهارت، ستر، استقبال قبله و… در سجده سهو هم لازم است.

(توجه: استفتا از دفاتر آیات عظام: خامنه ای، سیستانی، مکارم شیرازی، صافی گلپایگانی  (مد ظلهم العالی)، توسط سایت اسلام کوئست صورت گرفته است)

قضای سجده فراموش شده

مسأله ۱۲۳۷ ـ سجده‌ای را که انسان فراموش کرده و بعد از نماز، قضای آن را بجا میآورد، باید تمام شرایط نماز مانند پاک بودن بدن، و لباس، و رو به قبله بودن، و شرط‌های دیگر را داشته باشد.

مسأله ۱۲۳۸ ـ اگر سجده را چند دفعه فراموش کند، مثلاً یک سجده از رکعت اوّل و یک سجده از رکعت دوّم فراموش نماید، باید بعد از نماز، قضای هر دو را بجا آورد، و احتیاط مستحب آن است که برای فراموشی هرکدام دو سجده سهو بجا آورد.

مسأله ۱۲۳۹ ـ اگر یک سجده و تشهّد را فراموش کند، باید برای تشهّد فراموش شده دو سجده سهو بجا آورد؛ ولی برای سجده فراموش شده لازم نیست، گر چه بهتر است.

مسأله ۱۲۴۰ ـ اگر دو سجده از دو رکعت فراموش نماید، لازم نیست هنگام قضا مراعات ترتیب نماید.

مسأله ۱۲۴۱ ـ اگر بین سلام نماز و قضای سجده کاری کند که اگر عمداً یا سهواً در نماز اتفاق بیفتد نماز باطل می‌شود، مثلاً پشت به قبله نماید، احتیاط مستحب آن است که بعد از قضای سجده دوباره نماز را بخواند.

مسأله ۱۲۴۲ ـ اگر بعد از سلام نماز یادش بیاید که یک سجده را از رکعت آخر فراموش کرده، چنانچه منافی از قبیل حدث از او سر نزده باشد، باید آن را و آنچه بعد از آن است از تشهد و سلام انجام دهد، ـ و بنا بر احتیاط واجب ـ دو سجده سهو برای سلام بیجا بجا آورد.

مسأله ۱۲۴۳ ـ اگر بین سلام نماز و قضای سجده کاری کند که برای آن سجده سهو واجب می‌شود، مثل آنکه سهواً حرف بزند، ـ بنا بر احتیاط واجب ـ باید اوّل سجده را قضا کند، و بعد دو سجده سهو بجا آورد.

مسأله ۱۲۴۴ ـ اگر نداند که در نماز سجده را فراموش کرده یا تشهّد را، باید سجده را قضا نماید، و دو سجده سهو بجا آورد، و احتیاط مستحب آن است که تشهّد را نیز قضا نماید.

مسأله ۱۲۴۵ ـ اگر شک دارد که سجده یا تشهّد را فراموش کرده، یا نه، واجب نیست قضا یا سجده سهو نماید.

مسأله ۱۲۴۶ ـ اگر بداند سجده را فراموش کرده و شک کند که پیش از رکوع رکعت بعد یادش آمده و بجا آورده یا نه، احتیاط مستحب آن است که آن را قضا نماید.

مسأله ۱۲۴۷ ـ کسی که باید سجده را قضا نماید، اگر برای کاری سجده سهو بر او واجب شود، باید ـ بنا بر احتیاط واجب ـ بعد از نماز، اوّل سجده را قضا نماید، بعد سجده سهو را بجا آورد.

مسأله ۱۲۴۸ ـ اگر شک دارد که بعد از نماز، قضای سجده فراموش شده را بجا آورده یا نه، چنانچه وقت نماز نگذشته باید سجده را قضا نماید، بلکه اگر وقت نماز هم گذشته باشد ـ بنا بر احتیاط واجب ـ باید آن را قضا کند.