آزبست چیست؟

آزبست چیست؟

آزبستبه عنوان ماده نسوز استفاده می‌شود.آزبستمقاومت زیادی درد برابر گرما و آتش دارد. آزبستگروهی از ترکیب‌های معدنی است که شامل  ترکیب‌های معدنی منیزیم و سیلیسمی‌باشد. تاریخچه کشف آزبست  به 2300 سال پیش بازمی‌گردد که طی آن یکی ازشاگردان ارسطو در کتاب خود که درباره سنگ‌هاست به ماده‌ای شبیه چوب اشاره کرده که در اثر اختلاط با نفت می‌سوزد اما آسیب نمی‌بیند. این ماده بعدها آزبست نام گرفت. در سال 1820 دانشمندی ایتالیایی برای اولین بار لباس ضدآتش را با الیاف آزبست تولیدکرد و در اوایل قرن 20 نیز یک اتریشی، با مخلوط کردن آن با سیمان، موفق به تولیدسیمان نسوز شد. از آن به بعد استفاده از این ماده در صنایع، افزایش یافت. به عنوان نمونه به عنوان عامل افزایش مقاومت سیمان در لوله‌های سیمانی و قطعات پوششی سقف (به عنوان عایق) عامل افزایش‌دهنده نقطه اشتعال در منسوجات (ساخت انواع لباس‌های نسوز)،افزایش مقاومت لنت‌های ترمز و کلاچ در برابر سایش، ماده پرکننده در آسفالت، رنگ‌های شیمیایی کاشی و پلاستیک‌ها.

پنبهنسوز نمونه خوبی است از ماده‌ای که مولکول‌های غول‏پیکر یک‌بعدی را تشکیل‏ می‌دهد. مولکول‌های غول‌پیکر پنبه نسوز زنجیره درازی است. این مولکول‌ها پهلو به پهلوی هم جای‏ گرفته‌اند. بستگی آنها به یکدیگر با نیروهای ضعیف کششی است.

ماده معدنی آزبست در صنعت، موارد استفاده متعددی دارد که از جمله آن می‌توان به تهیه محصولات نساجی نسوز، لباس‌های محافظ و مقاوم در برابر آتش‌سوزی،تولید ایرانیت و سقف‌های پیش‌ساخته از نوع الیاف بلند آن اشاره کرد.

این ماده مقاومت خوبی دربرابر سرما و گرما دارد و عایق خوبی محسوب می‌شود. علاوه بر این آزبست حالت فیبری دارد و می‌توان از آن در مقابل اسید‌ها به‌صورت نخ و پارچه استفاده کرد. برای همین است که در صنایع از این ماده استقبال زیادی می‌شود.

آزبست به همان روشی که دیگر کانیها مثل آهن و مس  استخراج می شوند به دست می آید .این ماده قابل تقسیم به میلیونها تار می باشد که کریسو تایل ( آزبست سفید ) بیش از 95 درصد معدنی  رابه  خود اختصاص  داده است .

کرو سیدولیت ( آزبست آبی) دارای قویترین الیاف بوده ودرمقابل اسیدها مقاوم می باشد.آموسیت (آزبست قهوه ای)در مقابل گرما و حرارت بسیار مقاوم است . آزبست بصورت طبیعی در تمام دنیا یافت می شود .بنابراین ذرات آزبست عملا در هوا ,آب و طبیعی که انسان تغذیه می کند وجود دارد.

کاربردهای آزبست

هم اکنون در صنعت، از آزبست برای مصارف زیر استفاده می‌شود:

• •         عامل افزایش مقاومت سیمان در لوله‌های سیمانی و قطعات پوششی سقفی.
• •         عامل افزایش دهنده نقطه اشتعال در منسوجات و محصولات کاغذی.
• •         عامل افزایش مقاوت لنت‌های ترمز و کلاچ در برابر سایش.

مهم‌ترین فرآورده هایآزبستی به شرح زیر هستند:

• •         محصولات آزبستی سیمانی: شامل لوله‌های آزبست سیمانی، ناودانی و صفحات ایرانیت، که در صنایع گوناگون بکار می‌روند.
• •         جامه‌های نسوز: لباس، جلیقه، نمدها و دیگر مواد نسوز.
• •         کاغذهای آزبستی: از این نوع کاغذها به عنوان پوشش لوله‌ها و عایقهای الکتریکی استفاده می‌کنند.
• •         مواد مالشی و حرارتی: صفحه کلاچ، لنت ترمز، انواع واشر و غیره.
• •         به‌عنوان ماده پرکننده: در آسفالت، رنگ شیمیایی، کاشی، پلاستیک.

در کشورهای در حال توسعه، به طور گسترده‌ای از لوله‌های آزبست سیمان استفاده می‌شود، بطوری که سی درصد لوله‌های انتقال رسانی آب شهری در هندوستان را شامل می‌شود و ۱۹ درصد از شبکه آبرسانی کانادا نیز از جنس آزبست سیمان است.

علت ممنوعیتآزبست

آزبست موجود در لنت ترمز اتومبیل، عامل اصلی در ابتلاء به نوعی سرطان خطرناک است و به واقع با هر بار ترمز کردن و انتشار آزبست در فضا به این نوع سرطان مهلک نزدیک می شویم. کارشناسان محیط زیست بر ضرورت خاموش کردن سیگار در کنار  خاموش کردن خودروها برای جلوگیری از تردد غیرضروری و امکان ادامه زندگی فردی و زیست جمعی شهروندان در کلان شهرها تاکید و تصریح می کنند.

آزبست نام تجاری چندین ماده معدنی است که به شکل وسیع در تهیه لنت ترمز اتومبیل و برخی مصالح ساختمانی به کار می‌روند و یکی از آلاینده‌های مهم هوا است. پراکنده شدن ذرات آزبست در هوا سبب ایجاد اختلالات تنفسی و ابتلا افراد به بیماری‌های وخیم ریوی می‌شود.

سابق بر این آزبست برای حفاظت از آتش‌سوزی و ایزوله کردن لوله‌های آب گرم، پوشش و نمای ساختمان و لنت ترمز خودروها استفاده می‌شد. اما به دلیل سرطان‌زا بودن آن، در بسیاری از کشورها تولید و استفاده از این ماده ممنوع شده است.

در هر شبانه‌روز معادل 7 تن آزبست یا لنت ترمز در هوای تهران تولید می‌شود. استنشاق آزبست یا لنت ترمز از راه تماس‌های شغلی یا محیطی اتفاق می‌افتد. آزبست به دلیل داشتن ویژگی‌های نسوز بودن و قابلیت انعطاف به شکل یک ماده صنعتی با ارزش درآمده است که برای آن بیش از 3000 مورد استفاده شناخته شده است . با هر بار استفاده از ترمز خودرو مقداری از لنت ترمز تحت عمل اصطکاک لنت با کاسه یا دیسک چرخ ساییده شده و آزبست موجود در آن به شکل غبار از درز کاسه‌های چرخ و یا به طور مستقیم از کنار دیسک چرخ به زمین می‌ریزد و در هوا پراکنده شده و براثر جریان‌های سطحی هوای نزدیک به آسفالت خیابان (که حرکت اتومبیل‌ها آن را تشدید می‌کند) در محیط شهر پراکنده می‌شود.

آزبست و سلامت انسان

الیاف آزبست می تواند به ذرات بسیار ریز و غیرقابل رویتی تبدیل شود. این ذرات نامرئی که قطر آن‎ها کمتر از 0.5 میکرون است، در هنگام تنفس به اعماق ریه نفوذ می کنند و برای همیشه در آن جا می مانند. با گذشت زمان این ذرات بر اثر تحریکات مداوم خود می توانند سبب بیماری های آزبستوسیس((Asbestosis، سرطان ریه و یا بیماری مزوتلیوما(Mesotheliom) شوند که همه آن‎ها نهایتا به مرگ منتهی می شوند.

آزبست و محیط زیست

الیاف آزبست توسط استخراج از معدن، اره‌کشی، عملیات تخریب ساختمان‌هایی که در عایق‌سازی آنها از آزبست استفاده شده، و بطور کلی تخریب هر فرآورده آزبست دار به محیط زیست وارد می‌شوند. در شهرهای بزرگ یکی از مهم‌ترین راه‌های ورود آزبست به هوا از طریق لنت ترمز و کلاچ خودرو است.

از دید تولید کنندگان محصولات آزبست، از آنجا که صنعت آزبست، نیاز به انرژی کمتری در مقایسه با محصولات جایگزین که از پتروشیمی و استخراج فلزات بدست می‌آید، دارد، دوستدار محیط زیست است.

ممنوعیت استفاده از آزبست

مصرف آزبست از حدود سال 1980 میلادی در کشورهای صنعتی جهان به شدت کاهش پیدا کرده است. این در حالی است که در بسیاری از کشورهای در حال توسعه مصرف آن در حال افزایش است.

در سال ۱۹۹۶ نخست وزیر فرانسه، فرمانی مبنی بر قدغن کردن استفاده از آزبست صادر کرد. این فرمان شش ماده‌ای مقرر کرده بود که استفاده از آزبست در کلیه محصولات تا سال ۲۰۰۱ محدود و سپس بطور کامل قطع گردد تا از آلودگی زیست محیطی ناشی آزبست جلوگیری گردد.

به‎طور کلی اروپاییان معتقدند که آزبست سمی است و اثرات مخرب آن کاملاً شناسایی شده‌است ولی کانادایی‌ها اعتقاد دارند که به صورت کنترل شده و با احتیاط می‌توان از آن استفاده کرد. از این درگیری تحت عنوان جنگ آزبست یاد شده‌است. روسیه، چین و کانادا ۶۵ درصد تولید آزبست در جهان را در اختیار دارند و کانادایی‌ها در حال گسترش فعالیتهای خود هستند.

بر طبق مصوبه شورای عالی حفاضت محیط زیست در دوم مرداد 1379، مصرف آزبست در ایران از اول مرداد 1386 ممنوع شده است. در تبصره این مصوبه آمده است که در صورتی که پس از 4 سال محرز شود که برای تولید لوله های آزبست سیمانی از نظر فنی، اقتصادی و زیست محیطی جایگزین مناسبی برای آزبست یافت نشده است، این تصمیم در مورد لوله های آزبست سیمانی قابل تجدید نظر خواهد بود

مصرف‎کنندگان عمده آزبست

عمده‎ترین کشورهای مصرف کننده آزبست در سال ۱۹۹۴ به ترتیب عبارتنداز:

•     چین
•     ژاپن
•      برزیل
•      تایلند
•      هندوستان
•      کره جنوبی
•       ایران
•       فرانسه

• •         اندونزی
• •         مکزیک
• •         کلمبیا
• •         اسپانیا
• •         آمریکا

پروسه تولید لنت

در کل تولید لنت دو پروسه عمده را طی می کند:

1- کفشک ترمز

کفشک ترمز با توجه به نقشه آن بر روی فلز مورد نظر تولید می شود.

2- لنت ترمز

لنت ترمز شامل 15 الی 20 نوع ماده مختلف می باشد. که بعضی از آنها خیلی نرم هستند مثل گرافیت و بعضی از آنها خیلی سفت هستند مثل پودرهای کربنی