علت اصلی زلزله چیست؟

زلزله کرمانشاه و اخبار مربوط به آن این روزها دغدغه ی اصلی همه مردم ایران است و همه دست در دست هم برای کمک به هموظنان و بهبود شرایط در تلاش هستیم. زلزله ی مهیب کرمانشاه که سبب فوت شماری از هموطنان و عزادار شدن خانواده ها شده است سبب شد تا بار دیگر همه بفکر بیافتند تا در راستای ایمن سازی برای پیشگیری از این خسارت های احتمالی بربیایند. یکی از مسایل مهم در این راستا این است که بدانیمعلت اصلی زلزله چیست و کدام نقاط ایران زلزله خیز تر است. در این مطلب به بررسی علت اصلی زلزله می پردازیم.

علت اصلی وقوع زلزله چیست؟

علت اصلی وقوع زلزله به طور دقیق مشخص نیست اما تجمع انرژی در زمین و آزاد شدن ناگهانی آن به گونه ای که عدم تحمل طبقات زمین برای نگهداری این انرژی وجود ندارد موجب شکسته شدن زمین در بعضی نقاط آن شده و انرژی از محل آن آزاد می شود که این امر به بروز زلزله می انجامد ؛ براساس اطلاعات مرکز لرزه‌نگاری کشوری موسسه ژئوفیزیک ایران به طور میانگین هر ساله حدود 10 تا 12 هزار زمین لرزه با مقیاس بزرگی بیش از یک ریشتر در مناطق مختلف کشور را شاهد هستیم.

موسسه زمین شناسی آمریکا در آماری اعلام کرده است که سالانه به طور میانگین بیش از یک میلیون و 444 هزار زلزله با بزرگی بیش از 2 ریشتر در دنیا رخ می‌دهد که بزرگی حدود 144هزار و 469 زمین لرزه بیش از سه ریشتر و بزرگی حدود هزار و 470 زمین لرزه بیش از پنج ریشتر است.
ایران ششمین کشور بلاخیز جهان، چهارمین کشور از لحاظ بروز بلایای طبیعی در آسیا و دهمین کشور زلزله خیز جهان است بنابراین براساس موقعیت جغرافیایی بروز بلایای طبیعی اجتناب ناپذیر بوده و نیازمند شناخت صحیح از شرایط و مدیریت آن است.

کشورما از جمله کشورهایی است که از گسل‌های فراوانی تشکیل شده و حرکت این گسل‌ها باعث رها شدن انرژی ذخیره شده و بروز زلزله‌های مکرر می‌شود که وقوع این زمین لرزه‌ها تلفات جانی و خسارت‌های مالی فراوانی را در مناطق شهری به دنبال داشته است همانطور که تاکنون در کشور زلزله های شدیدی نظیر بوئین زهرا، منجیل، بم را شاهد بودیم که بزرگی زلزله خسارات سنگین جانی و مالی را بر مردم شهرهای یادشده وارد کرد و بروز این فاجعه ها مقدمه ای برای نگاه عمیق تر به این بلای طبیعی شد.

هربار وقوع زمین لرزه در هر نقطه کشور به مثابه زنگ خطری برای تمام مردم عمل می کند و یافتن راهکارهای عملی برای مقاوم سازی و چگونگی مواجهه با بلایا در زمان حادثه جز اولویت ها قرار می گیرد؛ کشور دارای گسل های متعددی است که فعال شدن آن هر لحظه از شبانه روزی محتمل است اما باید بستری صحیحی از نظر سازه های ساختمانی را ایجاد کرد تا بروز حوادث طبیعی با کمترین خسارات ممکن همراه باشد.

مهدی زارع استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله گفت: مناطق خطرناک از نظر رخداد زمین لرزه در پیرامون گسل های فعال ایران هستندY این گسل ها بیشتر در نواحی مرز بین کوه ها و دشت های ایران قرار گرفته اند. در راستا و مرزهای ساختار در نواحی البرز، زاگرس، کپه داغ، ایران مرکزی، حاشیه های کویر مرکزی ایران، آذربایجان، لوت و مکران مهمترین گسل های فعال ایران را می توان مشاهده کرد.

علت وقوع زلزله چیست؟

گسل‌های بزرگ در پوسته زمین نتیجه حرکت برشی زمین هستند و زمین‌لرزه‌ها نیز نتیجه نیروی رهاشده در حین لغزش سریع لبه‌های یک گسل به هم است. بزرگ‌ترین نمونه‌های گسل، مرزهای میان ورقه‌های زمین‌ساختی کره زمین است و از آنجا که یک گسل معمولاً از یک شیار مستقیم و مرتب تشکیل نشده و ناحیه‌ای از تغییر شکل‌های پیچیده زمین را در بر می‌گیرد معمولاً بجای گسل از «منطقه گسلی» صحبت می‌کنند؛ بزرگ‌ترین گسل ایران، گسل زاگرس است.

زلزله دو طرفه است یعنی وجود گسلهای فراوان در یک منطقه سبب بروز زلزله شده که به نوبه خود سبب ایجادگسل جدید و در نتیجه تعداد شکستگیها زیادترمی شودو به این ترتیب قابلیت لزره خیزی منطقه افزایش می‌یابدو ممکن است یک زلزله به همراه خود پیش لرزه و پس لرزه‌هایی داشته باشد، که این دو قبل و بعد از زلزله اصلی ممکن است وقوع یابند، به عبارتی دیگر این موضوع به نحوه آزاد شدن انرژی زلزله بستگی دارد.

اندازه گیری زمین لرزه ها چگونه است؟

هنگامی که زمین شروع به لرزیدن می‌کند، ابزار نوشتن لرزه‌نگار مانند یک پاندول حرکت می‌کند که بستگی به نوع لرزش زمین دارد. هر چه زمین‌لرزه شدیدتر باشد، پاندول لرزه‌نگار نیز محکم‌تر تکان می‌خورد.

اطلاعات ثبت شده پس از انجام یک سری الگوریتم‌ها و محاسبات پیچیده، تبدیل به اعدادی می‌شوند که آن را با عنوان «مقیاس ریشتر» می‌شناسیم که صفر الی ۱ ریشتر غیرقابل شناسایی،2 ریشتر بیشتر انسان‌ها قادر به احساسش نیستند،3 ریشتر: در نواحی نزدیک کانون زمین‌لرزه قابل احساس است، 4 ریشتر: موجب لرزش ساختمان‌ها و نیز صدمات کمی می شود، 5ریشتر: می‌تواند خساراتی بر ساختمان‌هایی که ضعیف هستند وارد کند.

همچنین می‌تواند خسارات اندکی نیز بر ساختمان‌های مستحکم وارد آورد، 6 ریشتر: موجب لرزش‌های شدید در نواحی کانون زمین‌لرزه می‌شود و حتی صدمات و خساراتی بر ساختمان‌های ضد زلزله نیز وارد می‌شود، 7ریشتر صدماتی بر ساختمان‌های مستحکم وارد می‌شود؛ صدمات جزئی به بیشتر ساختمان‌ها وارد می‌شود و به طور کلی، ناحیه و منطقه‌ی مورد نظر دچار خساراتی می‌شود، 8 ریشتر صدماتی بر نواحی بزرگ یا حتی کشور وارد می‌شود؛ خسارات بسیار زیاد بر پیکره‌ی تمامی ساختمان‌ها وارد می‌شود و 9 ریشتر: خسارات و صدمات بسیار شدید بر تمامی بناها و ساختمان‌ها وارد می‌شود. امواج زلزله روی زمین قابل مشاهده می‌شود که وضعیت زمین در این نقطه برای همیشه عوض می‌شود.

زمین لرزه ها قابل پیش بینی نیستند

علی رغم پیشرفت های علمی اما پیچیدگی پدیده های زمین ساختی به قدری گسترده است که بشر را در پیش بینی وقوع زلزله ناتوان کرده و باید گفت ماهیت پیش نشانگرهای زلزله به صورتی است که همه آنها در تمامی زمین لرزه ها وجود ندارند و لذا نمی توان با تمرکز بریک نشانگر، وقوع یا عدم وقوع زمین لرزه را در یک منطقه یا محدوده زمانی مشخص پیش بینی کرد.

تاکنون دهها پیش نشانگر مختلف برای زمین لرزه شناسایی شده که مهمترین آنها پیش نشانگر های آبشناختی، لرزه شناختی، تغییرات مقاومت الکتریکی زمین، الگوی اتساع پذیری پوسته زمین، ابرهای یونی، پیش نشانگرهای نوری ، الکترومغناطیسی و بالاخره پیش نشانگرهای زیست شناختی می باشند.

یکی از پیش نشانگرهای آب شناختی، اندازه گیری گاز رادون در آبهای زیرزمینی است که منشا این گاز، تخریب عنصر اورانیوم موجود در لایه های در معرض گسلش زمین است که به حالت بلوری در زمین محبوس شده و در اثر نفوذ آب و بازشدن منافذی در بین لایه ها به آبهای زیر زمینی وارد می شوند.

یکی دیگر از پیش نشانگرهای آبشناختی زمین لرزه، تغییر سطح آبهای زیر زمینی است که ممکن است در اثر فشار لایه های زمین در آستانه زلزله ایجاد شود البته مهمترین پیش نشانگر لرزه ای زلزله پیش لرزه هایی هستند که گاهی اوقات پیش از زمین لرزه های بزرگ به وقوع می پیوندند و تغییر تعداد و بزرگی آنها می توانند نشانه ای برای رخداد زمین لرزه ای در آینده نزدیک باشد.

این نشانگرها نیز همانند سایر پیش نشانگرها قطعی نبوده و در موارد بسیار زمین لرزه های متعددی در یک منطقه و دوره زمانی خاص روی داده اند که پیش لرزه زمین لرزه بزرگتری نبوده اند و از طرف دیگر زلزله های شدید بسیاری بدون هیچ گونه پیش لرزه قابل توجه به وقوع پیوسته اند.

زلزله حلبچه از نگاه آمار و ارقام

زلزله 21 و 48 روز یکشنبه 21 آبان در 30 کیلومتری شمال غرب سرپل ذهاب و 32 کیلومتری جنوب غرب حلبچه در ناحیه مرزی ایران و عراق رخ داده و کانون این زلزله در مرز ایران و عراق و در داخل خاک عراق واقع بوده است که هنوز گسل مسبب این رخداد مشخص نیست ولی گسل فعال خمیدگی جبهه کوهستان زاگرس و گسلهای پهنه گسله ذهاب (یا سرپل ذهاب) در همین منطقه قرار دارد .

همچنین گسل پی سنگی ذهاب از گسل‌های سامانه گسله خمیدگی جبهه کوهستان زاگرس استکه سازوکار این زلزله فشاری و صفحه گسله نزدیک به قائم بوده است.

در شهر سر پل ذهاب 60 هزار نفر و در قصر شیرین حدود 30 هزار نفر زندگی می‌کنند و زلزله‌های حلوان و سر پل ذهاب از جمله زلزله‌های تاریخی این منطقه بوده اما زلزله کم عمق بوده وهنوز ژرفای آن هنوز دقیق مشخص نشده است.

زلزله‌های تاریخی این منطقه، زلزله های تاریخی 958 میلادی و 1150 میلادی سرپل_ذهاب و در سده بیستم، زلزله‌ های 1967 میلادی با بزرگی 5.7 و سال 1983 میلادی با بزرگای 5.1 در همین منطقه رخ داده اند.

این زلزله را حدود 150 میلیون نفر در ایران و عراق و در هر دو پایتخت حس کرده اند ولی طبیعتا رخداد آن به تحریک گسلهای دور از منطقه رومرکزی (مثلا گسلهای تهران، تبریز، قم یا … ) ربطی ندارد.

مرادی، رییس مرکز لرزه نگاری کشور درباره جزئیات زمین لرزه کرمانشاه  گفت: در ایران این زمین لرزه ۷/۳ریشتر اعلام شد و بقیه موسسات لرزه نگاری بین المللی هم اصلاح کردند، این زلزله در مرز استان کرمانشاه و عراق رخ داده، با توجه به اینکه شدت داشته، صدماتی دارد.

وی با تاکید بر اینکه، این زمین لرزه جزو زلزله های کم عمق به حساب می آید گفت: این زلزله شدید، پس لرزه های زیادی دارد و ممکن است ماه ها هم ادامه داشته باشد؛ این زلزله اصلی بوده و از این به بعد شاهد پس لرزه ها با قدرت کمتر اما تعداد بالاتر هستیم.