زلزله روز چهارشنبه تهران که همه مردم از ترس آن به خیایبان ها و فضای باز پناه آورد هبودند ناشی از گسل اشتهارد بود. این زلزله 5.2 ریشتری پس لرزه هایی را داشته که نشان می دهد گسل اشتهارد همچون اتشفشان خاموشی دوباره فعال شده است. در ادامه همه چیز درباره گسل اشتهارد را می خواینم اما در ابتدا تاریخچه ای از این گسل را مرور می کنیم.
تاریخچه گسل اشتهارد
سامانه گسله شمال تهران با طول تقریبی 100 کیلومتر، گسلی فعال است که متوسط دوره بازگشت زلزله‌های روی گسل اشتهارد حدود سه هزار و پانصد سال است. ممکن است زلزله 1177 میلادی (شرق بوئین زهرا- اشتهارد) ناشی از فعالیت این سامانه گسلی بوده باشد. زمین‌لرزه باستانی در حدود سه هزار و دویست سال قبل در اثر جنیایی این گسل رخ داده است. گسل شمال تهران توان ایجاد زمین‌لرزه‌های با بزرگای بیش از 7 تا 7.5 را دارد. بر اساس شواهد از وقوع زمین‌لغزش‌های بزرگ روی این گسله می‌توان رخداد توان لرزه‌زایی- با بزرگای 7.5 تا 7.8 را نیز برای گسل شال تهران لحاظ کرد.
مهدی زارع در خبرآنلاین نوشت: پهنه رومرکز مهلرزه‌ای زلزله دهم شهریور 1341 بوئین‌زهرا در راستای پهنه گسله ایپک واقع شده است. قطعه‌ای از گسل زمین‌لرزه‌ای ایپک که در زمین‌لرزه 10/6/1341 (و احتمالاً در سال 556 خورشیدی) فعال شده است در حد فاصل بین این تلاقی‌های ساختاری در خاور اشتهارد تا جنوب بوئین زهرا و شمال آبگرم واقع است.
قطعات گسله زمین‌لرزه‌ای ایپک در راستای مرز بین کوه و دشت در جنوب دشت قزوین و در جنوب بوئین زهرا و در ادامه روند گسل جنوب اشتهارد (به سوی باختر) و به موازات گسل قدیمی ایپک در مرز پستی و بلندی یاد شده مشاهده شد. قطعه گسل‌های زمین‌لرزه‌ای در زمان زمین‌لرزه با گسیختگی‌های سطحی و تغییرمکان‌های قائم (بخش جنوبی بالا آمده بود) و راستالغز چپگرد به صورت ناپیوسته مشهود بوده است.
در جنوب توفک و شمال باختر رودک در حال حاضر مرزهای پستی و بلندی (حدفاصل پادگانه آبرفتی و بخش مسطح مخروط افکنه‌های پای دامنه) قابل مشاهده است. پهنه رومرکزی زلزله 1341 بوئین زهرا محل رخداد زلزله های مخرب تاریخی، به‌ویژه در راستای گسل ایپک بوده است. زلزله 1341 بوئین‌زهرا با پس‌لرزه‌های مهمی (نظیر پس‌لرزه 13/7/1341 با بزرگای 5.5=mb) همراه بود. پهنه رومرکزی زلزله‌های مهم تاریخی (به‌ویژه زلزله 556) دقیقاً در ادامه روند لرزه‌ای بوئین‌زهرا (به سوی خاور ناحیه زلزله زده در سال 1341)، واقع بوده است. علاوه بر آن با مقایسه روند خاوری- باختری لرزه‌ای می‌توان به لرزه خیزتر بودن روند خاوری- باختری در این ناحیه (نسبت به راستاهای شمال خاور- جنوب باختر و شمال باختر- جنوب-خاور) پی برد.
فعال شدن گسل اشتهارد
مرادی رییس مرکز لرزه‌نگاری در گفت‌وگو با شبکه خبر با اشاره به زلزله 5.2 ریشتری تهران، کانون زلزله را در نزدیکی ملارد عنوان کرد و گفت: گسل اشتهارت فعال شده است و از این رو بهتر است مردم البرز و غرب تهران موارد ایمنی را رعایت کنند.
بیت اللهی هم اعلام کرد که گسل های عرب تهران و اطراف تهران به یک دیگر نزدیک هستند ، در مورد زلزله تهران و کرج هنوز قطعا معلوم نیست که زمین لرزه ها از کدام گسل ها اتفاق افتاده است ، اما نظر قطعی در مورد زلزله تهران و کرج زمین لرزه هایی از سمت گسل اشتهارد را اعلام کرده اند.
محل وقوع زلزله تهران : مرز استانهای تهران و البرز (کرج) – حوالی ملارد(تهران)
زمان دقیق زلزله تهران و کرج : ۱۳۹۶/۰۹/۲۹ ۲۳:۲۷:۳۷
طول جغرافیایی: ۵۰.۹۶
عرض جغرافیایی: ۳۵.۶۹
عمق زمین‌لرزه: ۷ کیلومتر
شهرهایی که تحت تاثیر گسل اشتهارد قرار گرفت :
۳ کیلومتری ملارد (تهران)
۷ کیلومتری مشکین دشت (البرز)
۹ کیلومتری شهریار (تهران)
نزدیکترین مراکز استان:
۱۶ کیلومتری کرج
۳۹ کیلومتری تهران
اطلاعات اولیه ثبت شده از جزئیات این زمین‌لرزه از سوی موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران نشان می‌دهد زمین‌لرزه در عمق ۸ کیلومتری در محدوده استان البرز اتفاق افتاده است. برآوردهای اولیه از مکان وقوع این زمین‌لرزه حاکی است به احتمال قوی این زلزله با منشا گسل اشتهارد اتفاق افتاده است که همان گسل واقع در امتداد غرب گسل ماهدشت-جنوب کرج(گسل مسبب وقوع زمین‌لرزه ۲/ ۵ ریشتری چهارشنبه شب تهران) است. احتمالا پیام زمین‌لرزه روز گذشته اشتهارد می‌تواند این باشد که گسل اشتهارد نسبت به گسل شمال تهران از آمادگی بیشتری برای حرکت برخوردار است. زارع روز گذشته به «دنیای اقتصاد» اعلام کرد: یک زلزله کوچک معمولا احتمالات را آنقدر زیاد تغییر نمی‌دهد. بنابراین تمام فرضیات مطرح‌شده بر پایه احتمالات و اظهارنظرهای قبلی زلزله‌شناسان درباره ویژگی‌های سه گسل شمال تهران، ماهدشت-جنوب کرج و اشتهارد است. علاوه بر این و بنا بر اظهارات زلزله‌شناسان، گسل اشتهارد حداکثر توان لرزه‌خیزی تا ۶ ریشتر را دارد و برخلاف گسل شمال تهران که پتانسیل ایجاد زمین‌لرزه‌های با بزرگای بیش از ۷ ریشتر را دارد،گسل خطرناکی محسوب نمی‌شود. زمین‌لرزه بامداد دیروز در ۱۹ کیلومتری اشتهارد در استان البرز، ۲۵ کیلومتری آبیک در استان قزوین و ۲۶ کیلومتری تنکمان در استان البرز به وقوع پیوست. این درحالی است که کانون زلزله ۲/ ۵ ریشتری چهارشنبه گذشته تهران، شهرستان ملارد واقع در استان تهران گزارش شد.
انتظار زمین لرزه‌ای به بزرگی بیش از 7 ریشتر از گسل شمال تهران
ایران کشوری لرزه‌خیز است که در کمربند زلزله زمین واقع شده است”؛ این جمله‌ای است که هر کدام ما از دوران مدرسه شنیده‌ایم و آن را از بر کرده‌ایم. بعد از آن نقشه مناطق پرخطر به لحاظ لرزه‌خیزی پیش روی چشمانمان گذاشته شد تا به ما بگوید مناطق کم‌خطر از نظر زلزله در کشورمان عمدتا مناطقی هستند که کسی در آنها زندگی نمی‌کند که شامل “کویر لوت” است و کسی در آنجا توان زندگی ندارد.
علاوه بر آن نوار سنندج – سیرجان ناحیه دیگر کم‌خطر زلزله است. این منطقه شامل استانهای اصفهان، سنندج، اراک و همدان می‌شود و همچنین ناحیه جنوب اهواز به سمت آبادان و خرمشهر از لرزه‌خیزی کمتری برخوردار هستند، اما بقیه مناطق ایران جزء مناطق پرلرزه هستند.
به گفته دکتر زارع، استاد تمام پژوهشگاه بین‌المللی زلزله در مناطقی چون اصفهان هر دو تا سه هزار سال یک زلزله ۶.۵ تا ۷ ریشتر و هر ۸ هزار سال یک زلزله بالای ۷ ریشتر اتفاق می‌افتد؛ اما در منطقه‌ای مثل جنوب البرز که تهران هم در آن جای گرفته، هر ۲۰۰سال انتظار زلزله‌ای با قدرت ۶.۵ تا 7 ریشتر و هر سه هزار سال انتظار وقوع زمین‌لرزه با قدرت ۷.۵ ریشتر را داریم. به همین دلیل به منطقه البرز “منطقه خطرناک از نظر زلزله” گفته می‌شود و منطقه اصفهان منطقه کم‌خطر و سفید است. (همه چیز درباره گسل اشتهارد)
به گفته این محقق، در نقشه ایران، ۷۸ درصد شهرها را شهرهای «لرزان» با خطر نسبی بالا تشکیل می‌دهند که در مناطق با ریسک خطر زیاد هستند. با وجود این خطر زلزله در این شهرها هم متفاوت است؛ مثلا ممکن است در یک منطقه، زلزله ۶ ریشتری تعداد کشته و خرابی بالایی داشته باشد، اما در منطقه دیگری زلزله 7 ریشتری تعداد کشته و خرابی کمتری به بار بیاورد.
120 گسل خطرناک در کل ایران وجود دارد
بنا به اظهارات محققان کشور تعداد 120 گسل خطرناک در کل ایران وجود دارد، ضمن آنکه چند سامانه گسلی در کشور داریم که یک سامانه گسلی از مرز ایران و عراق در مریوان آغاز می‌شود و تا شمال بندرعباس ادامه پیدا می‌کند که طولانی‌ترین سامانه گسلی کشور است.
گسل دیگر گسل مکران است که در ساحل دریای عمان و در جنوب شرقی کشورمان واقع شده و زلزله‌های 8 ریشتری در آن اتفاق می‌افتد (۷آذر ۱۳۲۴وقوع زلزله ۸.۲ ریشتری) که احتمال وقوع زلزله‌ای با شدت ۹ ریشتر هم در آن وجود دارد. گسل قطر – کازرون از دیگر سامانه‌های کشور است که دارای چند قطعه ازجمله گسل‌های برازجان، کنارتخته، کازرون و دنا است که این گسل تغییراتی را در کف خلیج‌فارس ایجاد کرده است.
آیا زلزله دیگری در راه است؟
زارع، در پاسخ به این سوال که بر اساس اطلاعات موجود می‌توان انتظار داشت زلزله بزرگ دیگری در راه است، با تاکید بر اینکه هیچ کس در دنیا نمی‌تواند رخداد زلزله را پیش‌بینی کند، اظهار کرد: باید توجه داشت فضا را نباید به سمت فضای هیجانی ببریم و از سوی دیگر اگر با مردم صحبت نشود، موجب انتشار شایعات خواهد شد.
به گفته وی، گفتن اینکه زلزله 5.2 ریشتر شامگاه 29 آذرماه زلزله اصلی است و زلزله دیگری در راه نیست، همانقدر غیر علمی و بی اساس است که گفته شود زلزله اصلی با بزرگای زیاد در راه است.
این محقق با تاکید بر اینکه صحبت کردن از زلزله یک کار تفننی نیست، یادآور شد: بر اساس اطلاعات ما و داده‌های علمی موجود، غرب گسل ماهدشت-جنوب کرج به گسل اشتهارد و شرق آن به گسل شمال تهران ارتباط دارد.
وی با بیان اینکه این گسل جابه‌جایی امتداد لغز داشته است، ادامه داد: علاوه بر آن در دو سوی این گسل سطح تنش بالا رفته است و اگر هر کدام از گسل دو طرف گسل ماهدشت آماده حرکتی شود، در تعقیب بالا رفتن سطح تنش می‌تواند در آنها حرکتی ایجاد کند.
زارع اضافه کرد: در اینکه می‌تواند در دو سوی گسل ماهدشت حرکتی رخ دهد، باید گفته شود چون تنش در این گسل بالا رفته است، می‌تواند زلزله رخ دهد، ولی اینکه چه زمانی رخ خواهد داد نمی‌توانیم پیش‌بینی کنیم.
عضو هیات علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله به بیان برخی از نمونه‌ها در این زمینه اشاره کرد و گفت: بر اساس اطلاعات زلزله‌های پیاپی که رخ می‌دهد، می‌توان بازه 2 هفته تا 3 ماه بعد از زلزله را توجه ویژه داشت.
نیاز کشور به استفاده از ابزارهای رصدی دقیق‌تر زلزله
این محقق پژوهشگاه بین‌المللی زلزله و مهندسی زلزله با تاکید بر ضرورت تهیه ابزارهای دقیق‌تر برای رصد زلزله، گفت: اگر امروز به جای 15 ایستگاه لرزه‌نگاری در تهران و پیرامون آن 200 ایستگاه لرزه‌نگاری داشتیم، می‌توانستیم اطلاعات خرد زلزله را با دقت بالاتری رصد کنیم و اگر به جای یک ایستگاه میکروژئودزی در تهران 25 ایستگاه داشتیم، می‌توانستیم تغییرات پوسته زمین را با خردلرزه‌ها بسنجیم.
وی تاکید کرد: باید به دانشمندان ابزارهای رصدی بیشتری واگذار کرد تا بتوانند پاسخ‌های دقیق‌تری به سوالات این حوزه بدهند.
زارع با تاکید بر اینکه ایران سرزمین لرزه خیز است، گفت: تهران با جمعیت 17.5 میلیون نفری مشکل دارد.
گسل شمال تهران و انبوه سازی‌های بی‌رویه
زارع با اشاره به گسل شمال تهران به عنوان یکی از گسل‌های تهران، گفت: گسل شمال تهران محدوده شمالی تهران “قنات‌کوثر”، “استخر” و “باغ‌اناری” در شمال تهرانپارس را در نوردیده و به سمت “گردنه قوچک” در حال پیشروی است. در “سوهانک” و “ازگل” عملا در تمامی دامنه‌ها و کوهپایه‌ها ساختمان‌های بلند و آپارتمان و در “ولنجک” در ارتفاعی بالاتر از پارکینگ تله‌کابین توچال روی شیب و در حریم رودخانه ولنجک ساخت و ساز شده است.
وی با بیان اینکه در “سعادت‌آباد” عملا تمام مرز کوهپایه با ساختمان پوشیده شده است، ادامه داد: این گسل همچنین در محدوده شمال “پونک” و “حصارک” به‌ویژه محدوده دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات و نیز شهرک نفت تمامی دامنه‌های لغزشی روی پهنه گسل شمال تهران را پوشانده است و در “کن” نیز در شمال غرب تهران و در کل محدوده پای دامنه‌های شمال روستای کن که امروزه دیگر اثری از آن روستای ییلاقی نمانده، کشیده شده است.
این محقق مهندسی زلزله با بیان اینکه محدوده مرز بین کوه و دشت در تمام شمال تهران، محدوده گسل شمال تهران است، اضافه کرد: با در نظر گرفتن اثرهای سطحی، فعال بودن گسل شمال تهران را به صورت قطعی نشان می‌دهد؛ از این رو پتاسیل لرزه‌زایی و احتمال گسیختگی مجدد این گسل را نباید فراموش کرد.
وی اضافه کرد: بررسی‌های لرزه زمین‌ساختی و زمین‌ریخت شناختی نشان می‌دهد می‌توان انتظار زمین‌لرزه‌ای با بزرگای بیش از 7 را از جنبایی مجدد گسل شمال تهران داشت. ساخت و ساز در محدوده گسل به دلیل احتمال گسیختگی مستقیم گسل و جنبش‌های خیلی شدید در حوزه نزدیک گسل باید ممنوع در نظر گرفته شود. ( همه چیز درباره گسل اشتهارد )